BİR KAVUK DEVRİLDİ (1939)

Yönetmen Muhsin Ertuğrul

Senaryo Necdet Mahfi Ayral, (Musahipzade Calâl'in aynı isimli oyunundan sinemaya uyarlama)

Foto Direktörü Cezmi Ar

Yapım İpek Film İpekçi Kardeşler 

Yönetmen Yardımcısı: Necdet Mahfi Ayral, Dekor: Nikola Peroff, Kurgu: Muhsin Ertuğrul, Ses Mühendisi: Osman İpekçi, Ses Sistemi: Tobis-Klang Film

Oyuncular: Hazım Körrnükçü (Hayret), İ. Galip (Revnaki) Mahmut Moralı (Neşati), Emin Beliğ Belli (Salim Ağa), Vasfi Rıza Zobu (Eşref), Muammer Karaca (Nevres), Samiye Hün (Nesime), Refik Kemal Arduman (Fransız Elçisi), Talat Artemel (Tercü man), Feriha Tevfik (Şehnaz) Diğer roller: Halide Pişkin, Yaşar Özsoy, Sami Ayanoğlu, Sait Köknar, Muazzez Arçay ve Mualla Arçay

Çevrildiği yer: İstanbul (Topkapı Sarayı, Ay-nalıkavak Kasrı) 

İlk gösterim: 31 Ocak 1939, Elhamra sineması, İzmir ve 1 Şubat 1939, Saray ve İpek sinemaları, İstanbul

Konu Kapalıçarşı esnafından tezhipçi Revnaki'nin oğlu Nevres, halasının kızı Nesime'yle nişanlıdır. Eniştesi Hayret Efendi, padişahın saksoncubaşısıdır (köpek çobanı). Çarşı esnafından kemhacı Salim Ağa'ıım kalfası Eşref, Nevres'in iyi dostudur. Kavukçu Neşati de zevk alemlerinde gezen bir dalkavuk. Çengi Şehnaz, Nevres'e vurgundur. Eşrefse çengi Şehnaz'a ... Bir gün Neşati, çengi Şehnaz'ın da bulunduğu bir eğlentiye Eşrefi de götürür. Burası yeni sadrazam olmuş, saksoncubaşı Hayret Efendi'nin yalısıdır.

Zevkine düşkün bir adam olan Hayret Efendi'nin yalısında Eşref Şehnaz'la buluşur; içki içerler, biraz sonra da Şehnaz Neşa ti'nin kavuğunu giyerek Eşrefle birlikte yalının bahçesine giderler; 'zevk-ü sefa' ederler.

Yeni sadrazam, Neşati'ye divan efendiliği, Eşrefe de veznedarlık görevlerini verir. Kendisini ziyarete gelen kayınbiraderi Revnaki'ye de divan kethüdalığını teklif eder. Ancak Revnaki, mesleğinin küçük görüldüğünü ve düşünürünün kendisini kendi 'küfvüne' ulaştırmak için böyle bir teklifte bulunduğunu anlayarak bunu kabul etmez. Bunun üzerine Hayret Efendi, onu küçümseyerek yanından uzaklaştırır.

Ama sadrazamlık cahil işi değildir. Kendisine danışmanlık eden Neşati, önemli meselelerin çözümü için Hayrettin'in aşık atmasını ve aşık 'cuk' oturursa, o meseleyi olumlu olarak sonuçlandırmasını salık verir. Bu tutumla işe girişen Hayret, sonunda başını derde sokar. Bir yandan aşığa başvurarak Fransız sefirinin işini kolaylaştırırken, kem hacıların işini zorlaştırır. Bir yandan da yeniçerilerin ulufesinin verilmesini yine aşığa danışarak ikinci plana alır.

Bunun üzerine yeniçeriler ayaklanarak, sadrazamın kellesini isterler. Sadrazamlığı, padişaha etkide bulunarak, alınır satılır bir 'makam' durumuna getirmiş bulunan silahtar ağa ile padişahın bir diğer yakını, yeni bir kazanç imkanı sağlayabilmek için zaten bunu gözlemektedirler.

Ancak aynı kimseler, padişaha sunulmak üzere, tezhipçide bu lunan ve aylardır peşinde koştukları halde elde edemedikleri bir değerli kitap uğruna Hayret'in canını bağışlatmak niyetindedirler Revnaki cam gibi sevdiği kitabı vererek, Hayret Ağa'nın hayatını kurtarır. Çocuklar da artık sosyal seviye farkı ortadan kalktığı için rahatça evlenebileceklerdir. (Alim Şerif Onaran “Muhsin Ertuğrul’un Sineması”)

► Muhsin Ertuğrul, 'Geçiş Dönemi'nde de çalışmalarını sürdürdü ve 1939'da üç film gerçekleştirdi. Bir Kavuk Devrildi yine bir tiyatro oyunundan sinemaya uyarlanan ve Osmanlı döneminde geçen bir filmdi. Söz konusu filmde Kapalıçarşı eşrafından varlıklı bir grup insanın, sarayla ve sadrazamla aralarında geçen olaylar anlatılmaktadır. Film hakkında "Yıldız" Dergisi'nde, 15 Şubat 1939 tarihli imzasız bir eleştiride, Avrupa filmlerini seyredip beğeni düzeyi yükselen seyirciyi tatmin etmenin zorluğundan bahseden yazar, film hakkındaki görüşlerini şöyle açıklamaktadır.

Doğrusunu söylemek icap ederse, film umulduğu gibi çıkmadı. Mevzu ve resimlerdeki iptidailikten başka, filmin bazı münasebetsiz derecede açık sahneleri, birçok karilerimizin de mektuplarında yazdıkları gibi bu eser hakkında iyi fikirler beslememizi icap ettirecek mahiyette değildi." (Orhan Ünser, “Kelimelerden Görüntüye)