GELİN (1973)

Senaryo ve Yönetmen: Lütfi Akad

Görüntü Yönetmeni: Gani Turanlı

Kurgu: İsmail Kalkan,

Yapım: Erman Film / Hürrem Erman,

Yönetmen Yardımcısı: Nurettin İrişen, Ahmet Vural, Ahmet Atlan, Görüntü Yönetmen Yardımcısı: Ferhat Bakır, Selçuk Turanlı, Ses: Yorgo İlyadis, Renk Uzmanları: Turgut Ören, Zihniye Ören, Işık: Rıdvan Varol, Yardımcıları: Kazım Pekmez, Selahattin Gözütürk, Düzenleme: İsmail Kalkan, Stüdyo: Yıldız Film - Yalçın Tura, Sesleri Alan: Makro Buduris, Faruk Özar, Çevre Düzeni: Nejat Buvan, Yardımcılar: Ethem Açıkgöz, Mustafa Kıtır, Yapım Yönetmeni: (“Ören Film” Stüdyosunda hazırlanmış, “Yıldız Film” stüdyosunda seslendirilmiştir)

Oyuncular: Hülya Koçyiğit (Meryem), Kerem Yılmazer (Veli), Kahraman Kıral (Osman), Ali Şen (Hacı İlyas), Aliye Rona (Anne), Kamuran Usluer (Hıdır), Nazan Adalı (Naciye), Sedef Kızıltunç (Güler), Günay Güner, Serdar İşsever, Işın İşsever, Kahraman Kıral

Konu: İstanbul’a göç eden Yozgatlı ailenin, yeni koşullara ayak uydurma çabasını ve yaşam savaşımını anlatan Gelin, sinemamızdaki en iyi iç göç öykülerinden biri. Ö. Lütfi Akad’ın, diğer halkalarını Düğün (1973) ve Diyet’in (1974) oluşturduğu, sağlanan tema birliği açısından dünya sinemasında da saygın yer edinen ünlü üçlemesinin ilk filmi olan, aynı zamanda da üçlemenin en başarılı parçası kabul edilen Gelin; İstanbul’daki, sonradan çok büyüyecek olan “küçük Anadolu”nun oluşum dönemini başarıyla yansıtıyor.

► Taşı toprağı altın olarak bilinir İstanbul’un… Memleketlerindeki bütün mal varlıklarını satarak büyük kentte bir “bugün” ve “gelecek” kurmaya çalışan insanların kararlılığını, son derece gerçekçi dokunuşlarla aktaran film, Meryem rolündeki Hülya Koçyiğit’in başarısıyla da değer kazanıyor. Giderek güçleşen yaşam koşulları içinde hasta oğlunu yitiren, bir süre sonra da fabrikada işçi olarak çalışmaya başlayan genç kadının ve diğer aile üyelerinin “geri dönüşsüz” yolculukları, Türk sinemasının 1970′lerin başındaki “büyük ileri atılımı” içinde vazgeçilmez bir yer tutmakta. Akad’ın, Yozgatlı ailenin yaşadıkları aracılığıyla, çözülen feodal ilişkiler ve gelişen proleterleşme sürecine dikkat çekmesi de sinemamızda artık az rastlanan türden bir politik bilince karşılık geliyor. Bu yaklaşım filmin, umut dolu “mutlu son”unda da kendisini gösteriyor ve Gelin, dönem Türkiye’sinin değişim sancılarını, toplumcu gerçekçilikten sosyalist gerçekçiliğe açılan kulvarda tartışıp yorumlayan bir film olarak derin izler bırakıyor.

Dönemin sorunlarına ekonomik bakış açısıyla yaklaşan, alegoriye dayanan yapısı, yalın anlatımı ve kurgu başarısıyla dikkat çeken Gelin, gerçekçiliğini güçlendiren müzik çalışmasıyla da İstanbulun kenar semtlerinden birindeki büyük bir avlusu olan eve gelirler. Avluda, Ana ile Naciye (Hıdır'ın eşi) onları karşılar. Hıdır, karısı ve iki oğlu ile babanın evinde yaşamaktadır. Veli ile ailesi de onlara katlır. Ataerkil bir ailedir bu. Evin yakınında bir bakkal dükkanı vardır, Hacı İlyas, mallarını mülklerini satarak Yozgat'tan buraya yerleşmişlerdir. Ancak bu dükkan onlan doyurmamış, tatlı kar uğruna, İstanbul'un Şişli semtinde yeni bir apartmanın alt katında yeni bir dükkan tutma yoluna girişmişleridir.

Eve girerlerken komşuları ve hemşerileri İbrahim’le Veli'yi görür, hoş beş ederler. Hıdır İbrahim'e pek yüz vermez. Evde paralar bir araya getirilir sayarlar. Veli'nin son mülkleri satarak getirdiği para da bunlara eklenir. Böylece yeni dükkanın tutulması için gerekli para tamamlanır, Odalarına giren Veli, Yozgat'ın Yerköy'ünden tanışları İbrahim'i gördüğünü söyler karısına. Karısı Güler'i fabrikada çalıştırdığından, Hıdır'ın ona pek yüz vermediğini de anlatır. Meryem;

- Çalışmak ayıp mı?" diye sorar. Veli:

- Değil elbet. ama kadın kısmı evde gerek" diye yanıtlar bunu.

Uyumakta olan Osman, nefes darlığı çekermişçesine uykusunda çırpınr; sonra durulur. Endişe ile bakarlar çocuğa. Ertesi sabah avluya bir arabadan boş tenekeler doldurulur. Turşu kurmak içindir bunlar.. Ana; Veli ile Meryem'in muhabbetle bakışmalarını görür, azarlar gelini. Meryem ses çıkarmaz. Ana :

- Yeni görenek mi ola bu haller, yoksa İslanbul'a geldin diye mi? İstanbul bu avlunun dışında" der.

İlyas, dükkanda, Veli'ye alış veriş üzerine bilgi verir.

Şu mahallenin bizim oradan farkı yok. Bura İstanbul değil, bildiğin Anadolu kasabası. İstanbul taaa şu yapıların ardı. Orayı bir tuttuk mu yaşadık der".

Komşular ufak tefek alışveriş ederler. Evin avlusunda Meryem'le Naciye tenekeleri temizlerler, O sırada Güler gelir hoşgeldine. Naciye bundan hoşnut olmaz. Ana, Osman'a fenalık geldiğini haykırarak onları çağırır içerde sedirde yatan çocuk zor nefes almaktadır. Meryem çocuğu kaparak pencere önüne götürür, havalandırır. Güler çocukla ilgilenir; doktora götürülmesini önerir. Ana bu müdahaleden hoşlanmaz. Güler ayrılınca, gelinden onunla. konuşmamasını ister.

Dükkanda iki oğluyla çalışmakta olan İlyas ayrılınca Hıdır, açık şarap satar tezgahta. Veli'ye bunun, dükkanın tüm karından fazlasını getirdiğini söyler. Babasına da, akşam alışverişi hızlı olduğundan fazla kar sağlandığını söyleyerek durumu idare ettiğini ettiğini anlatır. Akşam odalarına çekilince, bakkallığın sırlarını öğrendiğinden söz eden Veli'ye, Meryem; çocuğun hastalığını anlatmağa çalışır. Veli, "Hava değişikliğindendir" der. üzerinde durmaz. Çocuğun doktora gösterilmesi fikrini önemsemez. Aklı fikri, babası ve ağabeyi gibi yeni açılacak bakkal dükkanındadır. Mahallede çocuklar oynarken Osman bir kenarda onları seyreder. Sonra bir çocuğun kışkırtmasıyla Osman'a saldırır oğlanlar.. Çocuk kaçayım derken sendeler, yere düşer. Onu, yoldan geçen Güler kucağına alarak kendi evine götürür. Yeğeni Hüseyin gider, durumu eve baber verir. Meryem koşar Güler'in evine. Çocuğu dik oturtup rahat ettirir, Sonra da konuşurlar.

Güler, Osman'ı götürüp hastanede muayene ettirmesini ihmal edilmeyecek bir derdi olduğnu söyler Meryem'e. Meryem'in yanıtından buna evdekilerin yanaşmadıklarını öğrenince, birlikte gitmeyi, evdekilere sormadan çocuğu kapıp gelmesini önerir.

Avluya gelince geciktiği için Ana'dan yine azar işitir Meryem. Dükkanda Veli alışveriş yaparken Hıdır gelir, yeni dükkan için konuşurlar. Hacı İlyas eczaneden diş ağrıları için ilaç almış, eve döner. Yemekten sonra dizlerine merhem sürer karısı. Yeni dükkan üstüne konuşurlar Hıdır'la. Kadınlar avluda turşu kurmaktadırlar. Sebzeleri yıkamakta doğramakta sonra da tenekelere basmaktadırlar.

Bir ara fırsat bulan Meryem çocuğu kaparak Güler’lere gider. İstirahatli olduğundan evde onu bekleyen Güler'le birlikte hastaneye giderler Meryem doktora çocuğun derdini anlatır.. Röntgen çekilmesini ister doktor.

Eve dönen Meryem önce Naciye'den sonra da Ana'dan sitem ve azar işitir işi bırakıp gitti diye. Akşam eve gelen Veli'ye de anası kara çalarak, Güler'le sokakta sürten karısını şikayet eder. Sorulunca Meryem Güler'le hastaneye gittiğini anlatır. Veli hala oğlanın hastalığına inanmaz. Osman uyandırır, babasını görünce nazlanır, Meryem, sonuç almak üzere hastaneye birlikte gitmeyi önerir. Veli işini öne sürerek olmazlanır. Hacı İlyas'ta Hıdır da mal sahibiyle yeni dükkan için kira pazarlığı içindedirler. Veli dükkanda meşgul olduğu için tek başına hastaneye giden Meryem doktordan çocuğun kalbinin delik olduğunu öğrenir. Kanın gereğince temizlenemediğini ameliyat gerektiğini anlatır. Devlet hastanesi olduğu halde, bazı masraflar için en az 6-yedi bin lira ile bu işin görülebileceğini söyler. Ayrıca ameliyat olmazsa çocuğun en çok iki ay yaşayacağı da bildirir.

Osman'la eve dönen Meryem avluda kovalar, süpürgeler ve diğer temizlik aletleriyle aileyi görünce olağanüstü bir durum olduğunu anlar. Dükkanın tutulduğunu, temizliğe gidileceğini öğrenir.. Ali’nin yanına sokulur çocuğun hastalığını anlatır. İlyas çocuğun kalbinde delik olduğuna inanmaz.

Yeni dükkan tutulmuştur. Cama “Sorgun Pazarı” yazar tabelacı… Öte yandan kadınlar temizliğe girişirler. Hıdır Veli’ye bu tür dükkanların öbürüne benzemediğini, telefonla, aletlerle iş görüldüğünü, siparişlerin de ya telefonla ya da müşterinin ayağına giderek alınacağını buna karşılık fiyatların yüksek, karın tatlı olduğunu anlatır, Ancak telefon, buzdolabı ve pastırma kıyma makinesi gibi gereçler için yeni paralar gerekir.

Piyasada kredileri vardır ama, borçları da epeyce kabarmıştır. Akşamleyin Hacı İlyas oğullarıyla hesap görürken bütün bunlar konuşulur. Gelin ise çocuğunun derdindedir. Sofrada isteksizlenir. Sorulunca ameliyat yapılmazsa yavrusunun ancak iki ay yaşayacağını söylediğini anlatır, İlyas bu kadar borç altındayken ameliyat parasını düşünmeyeceklerini: doktorların da hep böyle abarttıklarını söyler. Ana, "Biz varken bişeycikler olmaz Osman'a diye böbürlenir.

Ertesi gün Meryem gene Güler’lere gider; İbrahim'le karısına durumu anlatır. Kocasının anasıyla babasının ağzına baktığından ameliyatın nasıl gerçekleşeceğini bilmediğinden söz eder. Dükkan tutkusundan kimsenin çocuğunu görecek hallerl olmadığından yakınır . Sonrada boynundan bir beze dikili 6-7 altın çıkararak bozdurup paraya çevirmesi için İbrahim'e verir. Bu parayla cocuğu ameliyat ettirmeyi düşünmektedir.

Öte yandan yeni dükkan için yeni bir buzdolabı ve yazar kasa alınması düşünülür. Bir yandan yüklü alış veriş yapılmakta tatlı kar sağlanmakta ama yine de yeni ihtiyaçlar için para gerekmektedir. İbrahim yeni dükkanda Veli’yi görür. Meryem'in çocuğun ameliyatı üzerine söylediklerini bir kere de o anımsatır, Veli''ye. Veli, dükkan derdinden baş alıp bu isteğin hemen gerçekleştirilemeyeceğini söyler.

İlyas'ın evinde, Ana sedire uzanmış İlyas'ın dizlerini ilaçla oğar. Hıdır, masada bir takım hesaplar yapar. Naciye bir mendile sarılı ziynetlerini getirir. Dükkanın masraflarını karşılasın diye. Ama 9-10 bin liraya daha ihtiyaç vardır. Veli, odasına girmekte olan Meryem'den de altınlarını babasına vermesini ister. Meryem, Osman'a gerekeceği için altınları sattığını söyler. 'Osman'a mı? Ya biz neciyiz?' diye soran kocasına Meryem;

- "Dükkan sıtması tutmuş hepinizi. Osman’ım elden gidecek. Toz duman bürümüş her yanı, göz gözü görmüyor paradan baska" diye haykır. Veli, birden Meryem'e bir tokat

patlatır. Osman, irkilen İlyas'la Ana'nın yanından Meryem'e doğru koşar. Ancak fenalık gelir üstüne... Meryem Ana'dan önce çocuğu kucaklayarak:

- "Bırak, bırak oğlumu, Osman'ım elden gidiyor" diye haykırır avluya çıkar. Anası, babası, Güler'le konuşmasına izin verdiğinden Gelin'in terbiyesizleştiğini söylerler Velli'ye... Odalarında ertesi sabah Veli uyanır. Meryem'in bütün gece yatmayıp çocuğun başını beklediğini anlar O gün akşama doğru Veli, Meryem ve Osman bir parkta otururlar. Veli İslan-bul'u över: "taşı toprağı altın" diye... Meryem:

-"Tuttuğu altın olan adam açlıktan ölmüş. Ekmeği, suyu hep altın olmuş " der.

Yeni dükkan açılalı daha fakirleşmişler, tarhana bulgurla idare eder olmuş-lardır borçlarını kapatmak için... Veli yakında feraha ulaşacaklarını söyler. Sonra da özür diler gibi attığı tokata mazeret bulmağa çalışır. Osman'sa Yozgat'taki yaşamı özlediğini vurgulay-an sözler eder.

- "Bana kaval da çalmaz oldun" der babasına; "Buraya gelmeseydik keşki" Gelmeseydik anama da vurmazdın değil mi?" diye sorar. Veli birden bozu-lur, Meryem'e bakmak ister başını çevi-remez. Meryem, gözleri yaşlı başını eğer.

Ramazandır... İftar sofrası kurulmuş ezan okunması beklenmektedir... Meryem, İlyas'tan kusurunu "analık acısına" bağışlamasını dileyerek altın parasını ona teslim eder. Esasen ameliyat için gerekli paradan iki bin lira noksandır bu para. İlyas, paraları alır; bir süre susar sonra da bir kaç hafta geçtikten sonra çocuğun hacetini görmeğe söz verir. Yeni dükkanın eksiği gediği tamamlanmış alış veriş alabildiğine gelişmiştir. Meryem bir süre ev işleriyle oyalanır: Avluda çamaşır, mutfakta yemek, hamur açma... Avluda turşu hazırlamak... Osman'ı yedirip içirmek... Veli'yi soyup giydirmek…

Veli bayramda, Osman'ı salıncaklara bindirir, gezdirir. Dükkana yeni düzenler gerekir. Toptancılara yüklü paralar ödenir, Bir yandan da turşu yapımına ağırlık verllir. Yeni yeni siparişler vardır. Bir ara Meryem, Hacı İlyas'a vaadini hatırlatır. Hacı İlyas bayramın birinci günü önemli bir ödemeyi yaptıktan sonra mutlaka çocuğun derdini halledeceğini söyler.

Bir gün Meryem'le Osman kırlık bir yörede gezerlerken, çocuk kopardığı yeşil bir yaprağı anasına takmak ister. Meryem,

- Bu sana gerek yavrum. Hep böyle yeşil kalasın der, sonra da ağlar. Çocuk,

Ben öleceğim diye ağlıyorsun, değil mi? diye sorar. Meryem kendini tutarak;

-Yok yavrum anan seni iyi edecek diye yanıt verir. Meryem, çocuğun yaşamasından artık ümit kestiğini; her birinin bu dükkana kurban olacaklarını: "ilkin Osman, sonra da yeni gelen" deyince, Veli yeni bir çocuğa hamile kaldığını anlar karısının. Sevinir, doğumdan sonra evi ayırmayı vadeder ona. Meryem, "Ama önce Osman iyileşmeli der.

Oysa ilk bayram geçmiş, ikinci bayram (kurban bayramı) gelmiştir. Böylece vaadler yerine getirilrmeden daha sürüncemede kalınmıştır. Erkekler camiye giderler. Çocuklar bayramlıklarını giyerler. Osman'ın giysisinin göğsünde anasının taktığı mazı yaprağı vardır. Çocuklar önce Büyük Ana'nın sonra da kendi analarının ellerini öperler ve avluya çıkarlar. Avluda kurban edilmek üzere alınan koç vardır. Çocuklar hayvanla oynanmağa kalkar, tos vurdurmağa çalışırlar. Camiden dönen erkeklerden Hıdır kurban kesmeğe hazırlanır. Veli dükkana yollanır. Hacı İlyas dizlerini ilaçla ovdurmak için içeriye girer. O sırada bir davul zurna sesi duyulur. Öteki çocuklar fırlayıp bu sese doğru koşunca, Osman da arkalarından seyirtir. Hıdır, koçun ayaklarını bağlar, kurban etmek üzere... O sırada Hıdır'ın oğullarından biri içeri girerek, Osman'ın düştüğünü haykırır. Hıdır, kurbanı bırakır. Meryem sokağa fırlar, çocuğu yerden kaldırır. Osman kötüleşmiştir boğulur gibidir. Meyem avlu kapısından fırlayan Hıdır'ı geçerek, eve dalar, hepsi doğrulurlar. Çocuk mosmor kesilmiştir. Meryem:

- Gitti Osman'ım, yavrum, şahinim gitti, diye haykırır.

Haber ulaştırılan Veli de eve koşar. Meryem kaskatı, kucağında çocukla yere çöker. Sonra içeri giren kocasına sitemle bakar. Hıdır, başını eğen Veli'nin omuzuna elini koyar, Veli ağabeyinin göğsüne kapanır, hıçkırarak ağlar. Öğleye doğru avluda küçük bir topluluk birikir. Evden çıkan çocuk tabutuna acıyla bakarlar. Meryem feryat ederek avluya fırlar. İki kadın onu tutar, teselli eder.

Evde kadınlar kur'an okumaktadır. Başı çatmalı Meryem de bir süre izler kur'anı... Sonra Hacı İlyas'ın evden çıktığını görerek kalkar, avluya çıkar. O sırada Naciye evde kavrulan helvayı tabaklara dağıtır.

Meryem, önce avluda bağlı duran koçu çözerek salıverir. Serbest kalan hayvan, avludan çıkarak evden uzaklaşır. Meryem yanından yöresinden geçen neş'eli çoçuk kalabalığına bakmadan dükkana doğru ilerler. Dükkanda gaz ocağı yakılmış, üzerinde bal süzdürülmektedir. İlyas yalnızdır, ağrıyan dizlerini uğuşturmaktadır. Meryem dükkana girer. İlyas'ın karşısında öylece durur. "Osman öldü baba" der İlyas başını eğer. "Bir daha gelmekte.. O da mı ölecek?" diye soran Meryem. "Takdiri ilahi kızım. elimizden ne gelir?" yanıtını alır. Birden gelinin şaşkın, donuk halini farkeder. Onu eve götürmek için dışarı çıkarmağa çalışırken, gaz ocağı devrilir, kendisini dışarı atar. Sonra da ağır ağır Meryem dükkandan uzaklaşır. Bir ara İlyas mal derdiyle yenideni dükkana koşmak isterken, tutarlar. Kalabalık dük-kanı söndürmeğe uğraşır. İbrahim Mery-em'i kolundan tutar, "Gel bacım" der, onu alır götürür. Ahşap dükkan alev alev yanarken Hıdır’la Veli gelirler.

Bir kaç gün sonra yanık tahtalar bir tarafa atılmış, eskisinin yerine yeni bir dükkan dikilmektedir. Briketler, harçlar, çalışan ustalar görülür. Mahalle muhtarıyla kaybolan eşi hakkında konuşur. Meryem'in İstanbul'dan ayrılamıyacağını düşünür.

Evde avluda, iki kardeş konuşur: Meryem'in kadın başıyla nereye gidebileceğini tasarlarlar. Hıdır sokakta İbrahim'e rastlar. Yol iz bilmeyen bir kadının kendi başına ortadan yok olamayacağını bildiğinden, Güler'le İbrahim'in bu işte parmağı olabileceğini tahmin eder, İbrahim'i sıkıştırır. Ondan yangın günü Meryem'i Gültepe'deki bir akrabalarına götürdüklerini; sonra. da kendisine bir oda tuttuklarını fabrikada çalışmakta olduğunu öğrenir. Veli odasında düşünceli sigara içmektedir. Hıdır'dan Meryem'in durumunu öğrenen Hacı İlyas odaya girerek oğlunu teseli eder. Sonra da karısının fabrikada çalışmakta olduğunu söyler.

Bir silah temin ederek fabrika yöresinde bir yerde mesaiden çıkan işçileri gözleyen Veli, fabrika kapısından çıkmakta olan Meryem’i görür. Yorgun ve bitkin bir hali vardır. Veli'yi görünce irkilir; sonra ağır ağır yaklaşır, başına gelenlere razıymış gibi Veli'nin önünde durur ikisinin de başı yerdedir. Veli "Meryem" der; kadın başını kaldırır yavaşca, "fabrikada bana da iş var mı?" diye sorar. Meryem önce şaşırır, sonra ağlayarak Veli'nin göğsüne kapanır. Veli koluyla sarar onu, Sonra ikisi birliktle kalabalık arasında kaybolur.

GELİN

Akad'ın sineması üzerine "Anadolu Üçlemesi", "Kent Üçlemesi" ve "Şarkıcı Üçlemesi" gibi bir takım yakıştırma ya da rastlantı niteliğinde değerlendirmelere karşın. bu kez "Gelin"le başlayan "Düğün" ve "Diyet'te tamamlanan gerçek ve bilinçli bir üçleme ortaya çıkmaktadır."Son yaptığım üçleme bir rastlantı değildir. Onu isteyerek ve ilk filmimden itibaren yapacağımı bilerek başlattım. Son üçlemenin içeriği bir tek filme sığacak kadar değildi. Kır kesiminden büyük kentlere gelen insanların (bir sınıf insan gelmiyor kır kesiminden, değişik sınıftan, değişik ekonomik durumlarda olan insanlar geliyor) üç kesimini ele alıp ayrı ayrı konu yapmayı düşündüm. Böylelikle birbirini tamamlayan üç film konusu çıktı ortaya" (Akad/Onaran).

* Anadolu'nun çeşitli yörelerinden gelen "İstanbul'un taşı toprağı altındır" inancıyla kısmetini bu koca şehirde arayan, burada tutunabilmek için özverilerde bulunan, "kurban" bile veren insanların büyük serüvenlerinin bir bölümünü yansıtmakladır bu üçleme. Yıllardan beri bir gerçek vardır: kır kesiminden büyük kentlere akımlar oluyor. Yalnız büyük kentlere değil, yurt dışına da... Müşahade ettiğim ana vasıfları şu: Hangi sınıftan, hangi kesimden gelirlerse gelsinler, bunlar sıradan insanlar değil. Hepsi çetin ceviz. Mücadeleci ve başarı sağlayan insanlar. Gelip de başarısız olan hemen hemen yok. Zaten böylesi gelmiyor. Son derece efendi, son derece iyi ve geleneksel kültürlerinin bütün iyi vasıflarını taşıyan insanlar. kez fonksiyonel olarak kullanılması gibi bilimsel yenilikleriyle de çizgi dışı, olumlu blr çalışma örneğidir. (BurçakEvren).

* İşin bir de biçim yönü var: Akad, yıllardır sürdürdüğü tutumundan bu filmde de kıl payı ayrılmıyor. Yine genel olarak "orta genel planda çalışıyor, en çok 28-75-125 objektifleri kullanıyor. Kamera, "fikse" edilmiş, kıpırdarmıyor. 'Zoom’ hiç yok Montaj da - duru anlatıma düzgün bir paralel çeker gibi- sade mi sade! İşi bu açıdan alırsak Akad'ın tutumu elbette münakaşa kaldırır: Yönetmen sinemasının bazı imkanlarını kullanmayı yeğ tutuyor. Kamegerisinde Turanlı gibi bir gerçek sanatçının oluğu bile tutumunu değiştirmiyor. Ve bütün bunlara rağmen ortaya sinema mimarisi mükemmel, kuruluşu sağlam, dört dörtlük bir film koyuyor. (ErmanŞener).

* Gelin'in bir başka dikkati çeken yönü de fon müziğinin gerilimli bir kaç sahnenln (Osman'a hastanede teşhis konması, evde kazanılan paranın sayılması) dışında hiç kullanılmayıp daha çok doğal efektlere yer verilmesi. Örneğin Hacı İlyas'ların evindeki yemek sahnelerinde, radyodan gelen saz müziğinin, türkülerin, Ramazan ayında ney müziğinin fon müziği yerine kullanılması, dış sahnelerde aynı yola, örneğin kahveden gelen türkülere başvurulması, filmin gerçekçi atmosferini daha bir arttırmaktadır (NezihCoş).

* Oyunculara gelince, en önemli oyunlar, birbirine kontrast oluşturan Meryem rolündeki Hülya Koçyiğit ile Hacı İlyas rolündeki Ali Şen tarafından gerçekleştirilmiştir, 'Gelin'deki Hacı İlyas tipi ilginçtır. Koyu dindar biridir Hacı İlyas, ama büyük oğlunun dükkanda kendisinden gizli açık şarap sattığını bildiği halde, istifini bozmaz. Çünkü karlı bir iştir şarap satmak. Öte yandan torununu doktora götürmeyi reddeder koca-karı ilaçlarıyla iyileşebileceğini savunur. Çünkü tedavi ettirmesi para kaybı demektlr. Böylece çıkarına geldi mi inançlarına boşveren, ama çıkarlarının zedeleneceğini gördü mü dini töreyi bahane eden, bencil, hesapçı kişiliğiyle genelliği olan bir kişiliği kazanır. Aynı zamanda Hacı İlyas tipi, bu özellikleriyle törelerin maddi nedenler sonucu ortaya çıktığı ve yine maddi nedenlerle değiştiği gerçeğini yansıtır (AydınSayman).

* Ali Şen, Hacı İlyas tipini büyük bir başarı ile sinemaya yansıtabilmiştir. Ama filmdeki oyunculuk onuru, hiç kimseyle paylaşılamayacak bir bütünlükte, Gelin rolündeki Hülya Koçyiğit'e aittir. Her ne kadar. belki bir yıl önce film şenliklerinde ödül kazanmış bulunduğu için, Koçyiğit'ten bu filmdeki oyunu dolayisiyle ödül kazanması esirgenmişse de; kanımızca, Meryem rolündeki oyunuyla Koçyiğit, o güne kadar "Susuz Yaz" ve "Gökçe Çiçek”teki oyunları da unululmayarak oynadığı tüm oyunları aşan bir başarıyla bir bakıma sanat yaşamının en üstün oyununu vermiştir."Gelin her bakımdan muvaffak oldu. Lütfi Bey'le anlaşma bakımından ve seyircinin beğenisi bakımından 'Gelin'de başoyuncu olarak canlandırılan kişilik, benim anladığım kadarıyla, tek kelimeyle Yeni Türkiye'de genç neslin temsilcisi oluyor. Her türlü yobazlığı bırakıp, kadının özgürlük, iktisadi özgürlüğü kazanması... Bunu, bu oyunda hissederek canlandırdım." (HülyaKoçyiğit/Onaran)

* Filmde hasta çocuk Osman'ı oynayan Kahraman Kıral'ın oyunu ayrıca övgüye değer. Bu rolün tüm isterlerini olanca doğallığı ve özdenliği ile verebilmiştir. Gerçek bir değerlendirme yapılması gerekirse: "Hülya Koçyiğit ile Kahraman Kıral'ın oyunları iyidir, duyarlıdır. Ali Şen Akad'a rağmen teatral oyununu sürdürür. Aliye Rona yine (Metin Erksan'ın 'Yılanı Üçleme"de ele alınan iç göç konusu Tahir Kutsi Makal'ın bu konudaki güçlü kitabını hatırlatıyor. Anadolu'nun geri kalmış bölgelerinde hergün artan tüketime karşılık, aynı ölçülerde kalan hatta, aynı ölçüde kalan, hatta bazı bölgelerde gittikçe azalan bir üretim karşısında bunalan insanların göçünü anlatıyor bu üçleme... 'Gelin' de böyle bir zorlamanın, büyük şehirlerln cazibesine kapılanların mutsuz hikayesidir. Yalnız gelirken bir ormanın, bir bina ve insan ormanının içine geldiklerinin bilincine varıyorlar. Bu ormanda yaşamın kurallarına uyuyorlar. O zaman yırtıcı ve kırıcı oluyor-lar. Amerika'nın batısına gelen insanlara benzetiyorum ben bunları...Tutunmak zorunda bunlar İstanbul'da. Geri dönmek olanaksız Geliyorlar ve tutunuyorlar. Geldikleri yerde Varlarını yoklarını satıp burada tutunma kavgasına girişiyorlar. Bunlan ele aldım. Hacı İlyas ailesi de bunların tipik bir örneği. Ben şöyle yaptım müşahadelerimi: Oniki yıla yakın bir süre Mecidiyeköy'de oturdum. Aşağı yukarı bu insanlar çevremde gördüğüm insanlardı. Hizmetçi olarak, kapıcı olarak, bakkal olarak. Bunların içinden bazıları da bize yardımcı olarak evde çalışmaya geldiler. İşte bu kişileri konu edindim. (Akad/Onaran).

"Üçleme'nin ilk yapıtı olan "Gelin", Türk sinemasının l973'teki ortamı içinde bütünü ile "önemli " denilebilecek bir atılım niteliği taşıyor. "Gelin"in önemli bir yandan ele aldığı konunun tutarlılığında. bir yandan da anlatım biçiminin, sinemasının taşıdığı estetik ve teknik bütünlükten doğuyor. (Nezih Coş)

* Bir bakıma işi öz açısından ele alırsak. Akad'ın tavrı kolaylıkla kabullenilir cinsten değildir. Akad ne demektedir "Gelin'de? Bilcümle küçük esnafa dönüp yerinizde oturun, yoksa mahvolursunuz" mu demektedir, yoksa "kurban" simgesiyle de belirtdiği gibi "büyük tüccar olmak için maddi ya da manevi kurbanlar vermeniz g-reklidir" mi demektedir? Bu iki savın da kabullenilir cinsten olmaması, ister istemez başka ipuçları üstünde düşündürüyor insanı (Erman Şener).

* Simgeler, ipuçları da getiriyor. Küçük Osman'ın ölümüne yaklaşmasının, kurban edilecek koçla paralel verilmesi; filmin sonun da Meryem'in yeni fabrikaya girmesi Hacı İlyas'ın kapitalistleşme süreci içinde "bencilleşmesinin” Osman'ın hastalığıyla ilgilenmemesine karşılık kendi diz ağrıları için ilaçla tedavi yolunu gidişiyle verilmesi gibi (NezihCoş).

* "Gelin" büyük ölçüde allegoriye dayanır. Oğlu'nun Tanrı'ya kurban git-mek isteyen Hazreti İbrahim kıssasından yararlanarak yapılmış bir allegoridir bu. Sorgunlu Ailesi sınıf atlamanın eşiğine gelmişken bir sorunla karşılaşır: Torunları Osman, tedavisi çok para isteyen ölümcül bir hastalığa yakalanmıştır.

Kıssa'da, Tanrı, Hazreti İbrahim'e koyun göndererek oğlunu kurban etmesini önlemiştir ama, kimse Sorgun‘lu ailesini gittikleri yönden çeviremez ve Osman kurban edilir (Aydin Sayman).

Son ferdinin de İstanbul'a gelişiyle toplanan ailenin iki kutbunu oluşturan küçük gelinle aile reisi babanın çatışması filmin içindeki mesajı bütünleşmiş adeta… Büyük kentin tutkularını, simgeleyen baba ile büyük oğlun daha iyi koşullar altında yaşamaktan çok, hırsın getirdiği dükkan alış verişine dayanan kaçınılmaz kentleşmenin yanısıra, marazlı oğlunu yaşatabilmek için çaresiz kalan Gelin'in insancıl duygusu arasındaki kontraslık köyden kente göçün en belirgin fakat en az sözü edilen bir özelliğini yansıtmış. Aynı zamanda ailenin öz çıkarlarına uygun düştüğü için kentlileşmeyi yeğ tutan tavırlarına karşılık yine aynı şekilde çıkarlarıyla bağdaşmadığı gerekçesiyle marazlı çocuğu iyileştirmek için baş vurduğu sudan çareler, Akad'ın kontrastlık içindeki eleştirel yönünü de ortaya koymuş (Burçak Evren).

* Bizce, gerçekte filmin sonu Osman'ın ölümüyle yapılan allegori'nin son görüntüleridir. Ancak senaryonun kuruluşundaki olumsuz bir tutum, "gelin"i hem gerçekçilik açısından hem de bilimsel yönden zedeliyor. Akad, ''kurbanlık koyun/kurbanlık çocuk" alle-gorisini yapmak için bir tesadüf ya-ratmış. Ailenin çok önemli değişikliklere adım atacağı sırada Osman'ın hastalığının ortaya çıkması. Böyle üzgün bir olay yaratılınca, Meryem'le Osman'ın içinde bulunduğu dram öyküde faz-lasıyla yer kaplıyor. Bu da dış geçekçi-liğin verilmesinde eksikliklere yol açmış Akad, kamerasını Sorgunlu Ailesi'nde yoğunlaştırırken onları, içlerinde yaşadıkları sosyal çevreden neredeyse soyutlamış. Üstelik bu betimleme eksikliği Akad'ın yorumunu soyut planda bırakıy-or. Ticaret düzeninde insanın yabancı-laşmasını soyut bir planda lanetleyen Akad, karşılığında emeği kutsamak zo-runluluğunu duymuş. Nltekim Osman'ın ölümünden sonra, eski dükkanı yakıp kaçan Meryem'in bir fabrikada çalış-maya başlaması, bunu oğrenen Hacı İlyas'ın Veli'ye karısını öldürmesini söylemesi, Veli'nin Meryem'i öldürmeyip onunla beraber fabrikaya işçi olması bu kutsamayı sağlamak için oluşturulmuş. Yoksa, gerçekte işçi olmak daha kesin bir yabancılaşmanın içine girmektir. Akad, iç tutarlılığı sağlamak için "yangın", silah gibi motiflere başvurmuş. Kanımızca bu, gerilimi aynı ölçüde sür-dürmeğe yeltenmiştir. (Aydın Sayman).

* Aydın Sayman'ın filmin senaryosu ve kimi aksiyonlarının tutarsızlığı üstüne getirdiği bu eleştiri tartışılabilir.. Onun kusur gibi göstermek istediği "toplumdan soyutlama" "ekleme aksiyonlar getirme gibi eleştiriler, aslında filmin tutarlılığını ve senaryonun oluşturduğu belkemiğini ve sağlamlılığını belirlemektedlr. Nitekim öteki eleştriler blzim bu görüşümüzü desteklemektedir. 'Gelln', özündeki yapmacığa kaçmayan abartmasız, yalın, yalın olduğu kadar belirli bir duyganlığın limitini zorlayan sarsıcı anlatım dilinin yanı sıra, Türk sinemasında görmediğimiz koşut kurgu gibi, bir görüntü dilinin de ilk ra Makal'ın İç göçüyle", "Gelin" aynı paralelde gelişen olayların bir dizisidir (Kami Suveren)

* Yozgat’ın Sorgun ilçesinden İstanbul'un gecekondu semtine gelen ailenin büyük şehirdeki yaşamları aynı öze dayanan filmlerden gerek yorum, gerekse anlatım bakımından değişim perspeklifleri içinde ele alınıp işlenmiş. Visconti'nin "Rocco ve Kardeşleri"ni hatırlatan bir trenin gara girmesiyle başlayan film, ailenin son bireyinin de büyük kente gelmesiyle doğrudan doğruya köyün uzağında İstanbul'daki yaşamından kesitler vermiş. Akad da Visconti gibi konunun bütünlüğünü dağıtmamak için, aynı ailenin Yozgat'taki yaşamını yansıtmayı gereksiz bulmuş (Burçak Evren).

* Akad'ın filmi, İstanbul'a göçen bir taşra ailesinin büyük kentteki hikayesini anlatırken, ilk bakışta çok yeni blr nitelik taşımıyor. Örneğin. Duygu Sağıroğlu'nun "Bitmeyen Yol", Halid Refiğ'in "Gurbet Kuşları" gibi filmlerde bu konularda daha önce yapılmış ilginç örnekler olarak hemen akla geliveriyorlar. Ancak Akad'ın 'Gelin'i, hem hikayesi anlatılan ailenin niteliği ve büyük kentteki durumun başkalığı, hem de değişik yorumuyla Sağıroğlu ve Refiğ'in filmlerinden ayrılıyor hatta onları aşan daha tutarlı ve ileriye dönük bir çizgiye ulaşıyor. "Gelin", Akad'ın filmi, İstanbul'a göçen bir taşra ailesinin büyük kentteki hikayesini anlatırken, ilk bakışta çok yeni blr nitelik taşımıyor Örneğin. Duygu Sağıroğlu'nun "Bitmeyen Yol", Halid Refiğ'in "Gurbet Kuşları" gibi filmlerde bu konularda daha önce yapılmış ilginç örnekler olarak hemen akla geliveriyorlar. Ancak Akad'ın 'Gelin'i, hem hikayesi anlatılan ailenin niteliği ve büyük kentteki durumun başkalığı, hem de değişik yorumuyla Sağıroğlu ve Refiğ'in filmlerinden ayrılıyor hatta onları aşan daha tutarlı ve ileriye dönük bir çizgiye ulaşıyor. "Gelin",'Bitmeyen Yol"da olduğu gibi ekonomik zorluklar yüzünden büyük kente göçen ve orada işçi olarak çalışan köylülerin hikayesi değil. Gurbet Kuşları"ndaki gibi ‘toprağı altın’ diye geldikleri büyük kentte işlerini güçlerini unutup "kadın'a kapılan ve parçalanan bir köylü ailesinin dramı da değil. "Gelin”in göçmenleri Yozgat’ın arazi sahibi, küçük tüccarlarından Hacı İlyas ve ailesi. Akad, Hacı İlyas ailesinin büyük kentte nasıl bir gelişme ve tırmanma çizgisine girdiklerini gösleriyor. Böylece "Gelin", "Gurbet Kuşları"nın moral yorumunun tersine, sorunlara ekonomik bir bakış açısı getiriyor, eleştirisini de tavrını da bu düzeyde koymuş oluyor. "Gelin" bugüne kadar Türk sinemasında "gerçekçilik" yönünden dikkati çeken bir kaç filmden de biri. Akad. bu filmiyle anlattığı ailenin İslanbul'daki yaşantısını adeta bir belge filmcisi gibi izliyor. Hacı İlyas ailesinin evlerlndeki hava bütün ayrıntısı ve aksiyonu ile karşımıza getiriliyor. Akad. Bütünüyle "gerçek" bir hikayeyi, bütünüyle gerçekçi" bir dille anlatıyor.Bir Türk filminde, Türk ailesinin yaşamına karışmış önemli bir olgu olan "Bayram ve bayramlaşma"ya yer verildiğini yanılmıyorsak ilk kez "Gelin'de görüyoruz. Ramazan ayı ve iftar sofraları, filmde Meryem'in direnişini zayıflatıcı, onu etkisizleştirici birer unsur olarak Hacı il-yas'lar tarafından kullanılıyor. Ayrıca Akad, filmde, gerçekçi öğelerin arasından ünlü rolü 'Irazca Ana'yı oynar. Kamuran Usluer ile Kerem Yılmazer iki arada bir derededirler: yani kah sinema oyuncusudurlar, kah 'tiyatrocudurlar" (Erman Şener).

* Akad, "Hudutların Kanunu"nu Urfa'da çevirip İstanbul'a döndüğünde "ulusal sinema" tartışmalarını sürüp gitmekte olduğunu gördü. Bir yandan Halid Refiğ, Metin Erksan, Atıf Yılmaz ve Duygu Sağıroğlu ve bunları destekleyen Türk Filmi Arşivi: öte yandan Yılmaz Güney başta olmak üzere Devrimci ve Yenl Gerçekçi bir sinema anlayışını tutan yönetmenler ve bunları desteleyen Türk Sinematek Derneği vardı. Bu yönetmenlerin "Ulusal Sinema', kısaca, "eski kaynaklara eğilerek, eski kültürümüzün değerlerini bugüne getirmek ve bugün onlara dayanarak yeni bir sanat kurmak" anlamına geliyor. Akad, "Bizde yerli film var. Türk Sineması yok" görüşüne katılmamaktadır . Bizim insanımızın Türk filmi diyebileceğimiz düşünce ve davranış biçimini, bizim anlatım ve deyiş özelliklerimizi getiren filmler yapılmaya başlanmış ve bu tutum sürdürülmüştür. Akad, bunlara örnek olarak Halid Refiğ'in "Harem'de Dört Kadın","Bir Türke Gönül Verdim': Atıf Yılmaz''ın "Yedi Kocalı Hürmüz","Kuma"; Metin Erksani'ın Yılanların  Öcü", "Susuz Yaz","Kuyu", "Sevmek Zamanı” adlı filmleriyle kendisinin filmlerini göstermektedir. "Ulusal Sinema"yı sinema tekniği ve estetiği bakımından Akad şöyle özetlemektedir: İçerik bakımından meselelerimizin tarihsel kökeni (ticari içeriğin yer verdiği oranda) insanımız. Olaylar karşısında davranışı eylem biçimi. konuşma dili (eski kaynaklarımızda var olan duru Türkçeyi konuşmalarda dile getirmek)... Görsel olarak: Batılı resim etkisinden kurtularak, insanımızın davranışına, konuşmasının yalın bir biçimine uygun yeni bir estetik düzen aramak... "Akad, doruğuna varmış bir yönetmen. Bu dorukta bir çok iyi film sundu Türk seyircisine, "Gelin" hiç kuşkusuz bunların en iyilerinden biri. Gelin/Aile çatışmasının tedirgin bir sessizlik içinde verilmesi ve bu sessizliğin doğurduğu gerilim, bu gerilimi izleyen Gelin'in patlaması, tek bir sahneyle İlyasoğullarının o boş gururlarının betimlenmesi, Gelin'in öfkesinin bilinçlendiği sahneler, hepsi gerçek bir ustanın izlerini taşıyor. “www.europeanfilmfestival.com ”

Akad bu film ile bir kez daha gerek düşünce, topluma bakış açısından gerek sinemacılık açısından ne denli sağlam olduğunu gösterdi. Akad'ın filmi gerçekten de amaçlarının büyük kısmını gerçekleştirmiş, önemli sağlam bir yapıt... Oturduğu toplumsal temelden kişilerin simgesel özelliğine dek bütünüyle iyi kurulmuş, iyi anlatılmış, iyi oynanmış bir hikaye (Alilla Dorsay).

Ödüller

En İyi Film, En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu,

En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Adana

► İstanbul'a göç eden Yozgatlı ailenin, yeni koşullara ayak uydurma çabasını ve yaşam savaşımını anlatan Gelin, sinemamızdaki en iyi iç göç öykülerinden biri. Ö. Lütfi Akad'ın, diğer halkalarını Düğün (1973) ve Diyet’in (1974) oluşturduğu, sağlanan tema birliği açısından dünya sinemasında da saygın yer edinen ünlü üçlemesinin ilk filmi olan, aynı zamanda da üçlemenin en başarılı parçası kabul edilen Gelin; İstanbul'daki, sonradan çok büyüyecek olan "küçük Anadolu"nun oluşum dönemini başarıyla yansıtıyor. Taşı toprağı altın olarak bilinir İstanbul'un... Memleketlerindeki bütün mal varlıklarını satarak büyük kentte bir "bugün" ve "gelecek" kurmaya çalışan insanların kararlılığını, son derece gerçekçi dokunuşlarla aktaran film, Meryem rolündeki Hülya Koçyiğit'in başarısıyla da değer kazanıyor. Giderek güçleşen yaşam koşulları içinde hasta oğlunu yitiren, bir süre sonra da fabrikada işçi olarak çalışmaya başlayan genç kadının ve diğer aile üyelerinin "geri dönüşsüz" yolculukları, Türk sinemasının 1970'lerin başındaki "büyük ileri atılımı" içinde vazgeçilmez bir yer tutmakta. Akad'ın, Yozgatlı ailenin yaşadıkları aracılığıyla, çözülen feodal ilişkiler ve gelişen proleterleşme sürecine sinemamızda artık az rastlanan türden bir politik bilince karşılık geliyor. Bu yaklaşım filmin, umut dolu "mutlu son"unda da kendisini gösteriyor ve Gelin, dönem Türkiye'sinin değişim sancılarını, toplumcu gerçekçilikten sosyalist gerçekçiliğe açılan kulvarda tartışıp yorumlayan bir film olarak derin izler bırakıyor Dönemin sorunlarına ekonomik bakış açısıyla yaklaşan, alegoriye dayanan yapısı, yalın anlatımı ve kurgu başarısıyla dikkat çeken Gelin, gerçekçiliğini güçlendiren müzik çalışmasıyla da unutulmazlık kazanmış durumda.