SARI TEBESSÜM (1992)
Senaryo
ve Yönemen Seçkin Yaşar, ([1])
Görüntü Yönetmeni: Ümit Ardabak Müzik: Müzikotek, Yapım: Doku
Film/ Ünal Küpeli, Seçkin Yasar 2. Yönetmen Yardımcısı: Ayşe Sezgin, Kamera
Asistanı: Ahmet Servidal, Yapım Yardımcısı: Akar Çatalkaya, Sanat
Yönetmen Yrd.: Ali Özgüley, Makyöz: Neslihan Atabaş, Kuaförler: İrfan
Şafak, Ünal İlgören, Set Fotoğrafçısı: Serpil Yılmaz, Set Şefi: Mehmet
İnci, Işıkçılar: Haydar Tuna, Hikmet Aydın, Setçiler: Hürrem
Şeker, Adnan Yurdaer, Ulaşım: Hüseyin İnanç, Dublaj Yönetmeni: Ersin
Sanver, Jenerik: Hilmi Güver, Sait Dinek (Sineoptik), Film Baskı: Mustafa
Koç, Orhan Turgut, Film Yıkama: Ufuk Kayar, Selim Sınmaz, Negatif
Montaj: Selahattin Turgut, Sinefekt Film laboratuvarlarında hazırlanmış ve
Şafak Film stüdyosunda seslendirilmiştir. (Kültür Bakanlığı ve Kodak
katkılarıyla)
Oyuncular: Şahika Tekand
(Eda), Mahir Günşiray (Erdal), Levent Özdilek (İdris), Zuhal Gencer (Leylâ),
Güner Özkul (Elâ), Kutay Köktürk (Aykut), Suna Selen (Güzin), Orhan Alkaya,
(Enis) Ayşen Savaşkan (Yasemin), Ece Uslu (Neşe), Nilgün Üstün (Şükran), Güven
Turan (Eleştirmen), Tarık Günersel (Haluk), Ayşenur Kocatopçu (İsris’in
sekreteri), Dilek Demir (Aykut’un sevgilisi), Taner Çelensü (Erkek Müşteri),
Benan Akosman (Kadın Müşteri), Sezen Buyurman (Kadın Dansçı), Tayfun Sav (Erkek
dansçı), Ayşın Candan (Bardaki 1ç kadın), Ece Geçergil (Bardaki 2. kadın),
Şebnem Önal, Erda’nın hizmetçisi), Nebahat Öztekin ( Güzin’in hiametçisi), Ünal
İlgören (Cafedeki garson),
Konu: Eda (Şahika Tekand), bir resim
galeriisinin sahibidir. Çevresinde sevilen bir şair olan kocası İdris (Levent
Özdilek), bir kuuruluşun da sanat danışmanıdır. Bu entelllektüel çift, düşünsel
açıdan uyum sağlamalarına karşılık, özellikle de Eda, cinsel yaşamında içten
içe büyük bir mutsuzluk yaşamaktadır. Çünkü, İdris, alkolik ve iktidarsızdır.
Kocası iş için Paris'e gittiğinde Eda, bir gece, alkolün de etkisiyle yakın
dostları ressam Erdal (Mahir Günşıray) ile yatar. Bu ilişki giderek tensel bir
tutkuya dönüşür. İki erkek arasında kalan Eda, cinsel aç lığını Erdal'ın yatağında
giderirken, yine de kocasını sevmektedir. Ne var ki, Eda'ya tek başına sahip
olmak isteyen Erdal, İdris'i kıskanmaya başlar. Bu ilişkiler sürüp giderken
Eda, aralarındaki şiddetli tutkunun kendisini Erdal'ın şehvet kölesi haline
getirdiğini fark eder. Ve Eda, sonunda Erdal'ı terk eder. (Agâh Özgüç)
ÖDÜL:
5.
Uluslararası Ankara Film Festivali'nde (1993)
►Seçkin
Yaşar ve İzzet Yaşar "Umut Veren Yeni Senaryo"
►Şahika Tekand "Seçiciler
Kurulu Özel
&
Sçkin yaşar’ın merakla beklenen bu ilk
filmi iktidarsız olduğu söylenen (oysa bizim gördüğümüz fılmde bu özelliği pek
belirmeyen) bir şairle evli olan galeri sahibi bir kadının cinselliği genç bir
ressam da bulmasının öyküsünü anlatıyor. Senaryo çok iyi oluşturuImamış. Çok
benzer, giderek aynı durumların yinelenmesiyle dolu. (Belki gerçek yaşamda da
böyledir, ama sinema, yaşamı alıp iki saatlik bir filmin ölçütlerine indirgeme
sanatıdır.) Oyuncuların yönetimi de yer yer başıboş bırakılmış gibi.
Işıklandırma, kurgu yanlışları da var. Ama sonuç olarak bu, bizce başarılmış
bir ilk fılm. Yaşar öncelikle ele aldığı konunun ve kişilerin sonuna dek gitme,
bizde hiç işlenmemiş ölçüde sert bir sadomazoşist ilişkiyi sonuna dek anlatma
yürekliliğini göstermiş. Bunu yaparken de, sinemamızın gelenekselleşmiş kadın
ve de (özellikle) erkek çekingenliklerini, "Oramı buramı göstermem, dilimi
kullanarak öpüşmem, gerçekten seks yaparmış gibi davranamam ..."türünden
karşı çıkışları önlemesini bilmiş. Karşımızdaki insanların gerçekkten tensel bir
tutkuyu yaşadıklarını, ömürlerinin bir süresi içinde 'sekse teslim olduklanı'
düşünmemek olanaksız. İşte erotik bir filmin olmazsa olmaz temel öğesi ...
Sadece bunu başarabildiği için bile, ben kendi adıma Seçkin Yaşar'ı kutluyar,
sinemamıza hoş geldin diyorum. Eğer erotizm ve kadın erkek birlikteliği üzerine
fılmler yapmayı sürdürmek istiyorsa da, lütfen kimsenin dediğini dinlemeyip
yoluna devam etsin! ...
& Düşünsel ilişki mi, cinsel ilişki mi sorusunu
getiren 'Sarı Tebessüm'ün neredeyse yarısı kapalı mekanlarda, bazı Hollywood
filmlerine de gönderme yapılan, değişik yerlerdeki cinsel ilişki eylemlerine
ağırlık veriyor. Oysa finalde, düşünce beraberliğinden yana nokta konuyor. Bu
çelişkiyi sineye çeksek bile, oyuncu yönetimindeki yetersizliklerin yanısıra
oyunculuk çabaları da müsamere düzeyini pek geeçemiyor. Sonuçta bu sadomazohist
ilişki ve aşk üçgeni çeşitlemesi rahatlıkla hatta yer yer illgiyle
seyrediliyor. (Sungu Çapan, Cumhuuriyet g., 10 Eylül 1993)
& Seçkin Yaşar'ın ne yapmak istediği hiç belli
değil. Belli ki o da bu dünyayı çok iyi tanıyor, bu dünyanın içinden geliyor.
Ama "Sarı Tebessüm", yönetmenlerimizin büyük bir çoğunluğunun, dünya
yıkılsa dönüp bakmayacaklarının bir kanıtı olmaktan öteye gidemiyor. Yat kalk,
bunalım! Ortada "şehvetten kuduranlar" ölçüsü dışında bir şey yok.
Yaşar'ın anlatmaya gücü yettiği, bildiği ve bilebildiği tek şey bu. (Tunca
Arslan, Aydınlık g., 7 Eylül 1993)
&
Eurimages temsilcimiz Faruk Günaltay'ın yapımcı ve yönetmenlerle yaptığı bir
toplantıda, "Bu aşk üçgeni öykülerinden vazgeçin. Batı artık bunları
izlemek istemiyor. Bunları yıllar önce yaptılar" dediği bir dönemde
sinemamızın seyircisiyle iletişiminin bunca azaldığı bir dönemde, yeniden aşk
üçgeni filmi çekmek, üstelik bunu çok kötü gerçekleştirmek, sinemamıza asıl
darbeyi vuranların sinemacılarımız olduğunu düşündürüyor yeniden. (Tamer Baran,
Antrakt d., s.: 26, Kasım 1993)
&"Tensel
tutkuyu anlatabilmek, kuşkusuz usta işi bir biçim ve oyunculuğu gerektirir.
Böyle, sırtını cinselliğe dayamış bir filmde, tutkuyu gösteren sahneler ön
plana çıkmak zorundadır, ama "Sarı Tebessüm" filminde müsamere
düzeyindeki oyunculuk, ne yazık ki filme ağır bir darbe daha indirmektedir.
(Aslı Tunç, Antrakt d., s: 25, Ekim 1993)
& Sonuç
olarak, "Sarı Tebessüm", bir ilk filmden beklenenden çok daha olgun
sinema diline sahip bir ilk film. Ama iki ana karakterinde kastingi (Ankara'da
jüri özel ödülünü hakkıyla olan Tekand hariç) bizzat hikayeyi baltalıyor (Bu
arada, Zuhal Gencer'in çok başarılı olduğunu da belirtelim). Tabii,
entellektüel bir çevrede geçen üçlü bir ilişkiyle ilgilendiğinizi varsayarsak.
(Sevin Okyay, Nokta d., 5 Eylül 1993)
& Uzun
yıllar ünlü yönetmenlere "asistanlık" yapan ve onlardan
"feyz" alan Seçkin Yasar'ın "ilk" yönetmenlik denemesi olan
Sarı Tebessüm biri kadın ikisi erkek üç kişi arasında yaşanan bir
"aşk üçgeni" üzerine kuruluydu.
Film aynı zamanda sezonun
gösterime giren "ilk" yerli yapımı olma özelliğine de sahipti. Dahası
filmi Türkiye'deki Amerikan şirketlerinden biri olan Warner Bros işletiyordu.
Warner Bros'un böyle bir karar almasında geçen yıl UIP (United International
Pictures) film şirketi tarafından işletilen Seni Seviyorum Rosa ve Düş
Gezginleri'nin sağladığı gişe başarılarının (!) da payı oldukça büyüktü.
Ama unutulan ya da gözden kaçan nokta, bu filmlerin seyirci tarafından pek
beğenilmemiş olmasıydı.
Her neyse başrol oyuncuları Şahika Tekand
ve Mahir Günşiray'ın yataktan çıkmaya ve giyinmeye pek fırsat bulamadıkları bu
film, gerek erotizme ve gerekse kadın erkek ilişkilerine oldukça
"maço" bir gözle bakıyordu.
Daha gösterime girmeden
üzerinde tartışılmaya başlanan filmi vizyona girdikten sonra izleyen herkes,
filmin “9.5 Weeks” 9,5 Hafta'ya benzerliğinden bahsetmeye başladı. Ama
asıl "tantana" arkadan geldi. Özel televizyonlardan biri, Sarı
Tebessüm'ün gösterimde olduğu günlerde Zandalee adlı bir film
yayınladı.
İşte
ne olduysa o zaman oldu. Zandalee ile Sarı Tebessüm birbirinin
aynıydı. Üstelik her yönüyle. Konusu, karakterleri ile, dramatik yapısı ile ve
hatta diyalogları ile. Hani neredeyse iki film arasında "karbon
kağıdı" varmışçasına "olur ama, bu kadar da olmaz ki" dedirten
cinsten bir benzerlikti bu. Adeta tek yumurta ikizleri gibi. Ancak arada bazı
farklılıklar olduğunu da söylemekte fayda var. En büyük fark ise iki film
arasındaki "sanatsal" duyarlılık. Zandalee ne kadar sıcak ve
duyguluysa, Sarı Tebessüm o kadar soğuk ve duygusuzdu. Bunu çok iyi
analiz eden seyircilerin çoğu filmi daha yarısına gelmeden ya da yarısından
biraz sonra "yarım" bırakarak kendilerini dışarıya atıyorlardı. Öyle
ya da böyle yine de hatırı sayılır bir seyirci topluluğu tarafından izlenen Sarı
Tebessüm zamanı gelip "miadı" dolunca da sessiz sedasız
gösterimden çıktı. Ama erotizm in ve seksin neredeyse "peltesi"ni
çıkaran bu filmin insanlara "offf' dedirten özelliği akıllardan çıkmadı,
çıkmayacak. Yani kısaca gitti 500 milyon. (Nejat Çelik “Antrakt Sinema Dergisi”
Haziran 1993 )
[1] Mari Kornhauser’in eserinden, Sam
Pillsbury’nin yönettiği ve 9 Mayıs 1991 yılında Almanya’da gösterime giren
“Zandalee” isimli filmden uyarlama. Bu filmde başlıca rolleri; Nicolas Cage
(1964), Judge Reinhold (1957) ve Erika Anderson (1963) oynamışlardır. (kyn:
www.imdb.com) ,
ÖDEŞME (1992)
Senaryo ve Yönetmen: Hasan Karcı, Görüntü
Yönetmeni: Salih Dikişçi, Yapım: Burç Film/ Fedai Öztürk
Oyuncular: Yalçın Gülhan,
Şehnaz Dilan, Tuğrul Meteer, Etem Çakır, Selahattin Fırat, Enver Dönmez, Hülya
Konuk, Neslihan Sezer, Pervin Tekgül
Konu: Aynı
fırında çalışan fakir işçi ve aynı mahallede yaşayan zengin olmayı hayal eden
bir gençle fabrika soygununa katılırlar. Soygunda işçilerden üçü yakalanır.
Onları teşvik eden Cengiz kaçmayı başarır. Hapse giren işçilerden biri hapiste
ölür. Sekiz sene serbest kalan diğerleri Cengiz’i bulup intikam almak
istemektedirler .
MAVİ SÜRGÜN (1992)
Oyuncular: Can Togay, Özay
Fecht, Ayşe Romey, Hanna Schygulla, Tattian Papamaoushou, Halil Ergün, Ali
Sürmeli, Menderes Samancılar, Kürşat Alnıaçık, Mevlüt Demiryay, Can Kolukısa,
Altan Erkekli, Cezmi Baskın, Meltem Savcı, Sabriye Kara, Mehmet Çepiç, İlhan
Kilimci, Levent Ülgen, Suavi Eren, Fatih Özses, Ali Düşenkalkar, Ali Çakalgöz
Konu: Yıl 1925. Cevat Şakir'in Resimli
Ay dergisinde, asker kaçaklarının soruşturma yapılmadan idama mahkum edilmelerine
karşı çıkan bir yazısı yayınlanır. Cevat Şakir ve derginin yazı işleri müdürü
Zekeriya Sertel tutuklanıp Ankara istiklal Mahkemesi'nde yargılanırlar.
Cezaları üç yıllık sürgündür. Cevat Şakir, Bodrum'a, Zekeriya Sertel ise
Sinop'a gönderilir. Ankara'dan Bodrum'a tutuklu olarak bir buçuk ayda giden
yazar, bu tren yolculuğu boyunca ilginç olaylar yaşar. Ve geçmişiyle de
hesaplaşan Cevat Şakir, trende ona annesini hatırlatan bir kadınla, gezginci
bir tiyatro topluluğunun baş oyuncusu Marie'yle tanışır. Daha sonra Bodrum'da
tanıdığı köylü kızı Hatice'yle evlenir. Sürgün yaşamı büyük bir mutlulukla
sürüp gider.
ÖDÜL:
30. Antalya Altın
Portakal Film FestivaIi'nde (1993)
► "En İyi
Film" ve "En iyi Yönetmen"
(Jüri Üyeleri:
Orhan Aksoy, Tunç Başaran, Hülya Koçyiğit, Engin Cezzar, Atilla Dorsay, Nedim
Otyam, Müfit Kayacan, Prof.Dr. Oğuz Onaran, Doç.Dr. Naci Güçhan
6. Uluslararası
Ankara Film Festivali'nde (1994)
► Can
Tolgay "En İyi Erkek Oyuncu",
►Timur Selçuk "En İyi Özgün Müzik"
► Kenan Ormanlar "En İyi Görüntü Yönetmeni
13. Uluslararası Istanbul Film Festivali'nde (1994)
► Mavi Sürgün "AItınLale Ödülü",
SİYAD (Sinema Yazarları Derneği) seçiminde (1994)
► "En Iyi Film", "En İyi Yönetmen",
►Can Tolgay "En İyi Erkek Oyuncu"
► Özay Fecht "En İyi Kadın Oyuncu",
►Kenan Ormanlar "En İyi Görüntü Yönetmeni
► Timur Selçuk "En İyi Özgün Müzik"
(Jüri Üyeleri: Atilla Dorsay, Agah Özgüç, Sungu Çapan, Turan
Aksoy, Sevin Okyay. Ali Ulvi Uyanık, Kamil Suveren, Coşkun Çokyiğit, Hayri
Caner, Sadi Çiiingir, Saim Yavuz, Mehmet Açar, Tunca Arslan, Necati Sönmez,
Uğur Vardan. Murat Özer, Gülenay Börekçi, Hülya Arslanbay, Uygar Şirin, Rekin
Teksoy, Cumhur Canbazoğlu)
8. Adana Film Festivali'nde (1994)
► Mavi Sürgün "En İyi 3. Film"
►Yüreğir Belediyesi Özel Ödülü.
►Timur Selçu "En İyi Özgün Müzik Ödülü",
Kültür Bakanlığı (1994)
►"Sinema Başaarı Ödüıü",
Çasod (Çağdaş Sinema Oyuncuları Derneği) seçiminde (1994)
►Can
Togay "En İyi Erkek Oyuncu".
&
Sarı Tebessüm fırtınasının hemen ardından Erden Kral'ın son filmi Mavi
Sürgün'ü özel bir gösterimde izleme olanağı bulduk. Mavi Sürgün de Sarı
Tebessüm gibi "devlet" güdümlü filmlerden biri. Dahası filme TRT
bile ortak. Yazar Cevat Şakir Kabaağaçlı'nın namı diğer Halikarnas
Balıkçısı'nın yaşamından bir kesiti perdeye getiren Mavi Sürgün'ün en
önemli özelliği 20 küsur milyarı aştığı söylenen bütçesi. Ancak, gelin görün
ki, filme "20 milyarlık film" demek mümkün değil. Bir dönem filmi
olması açısından belki "ekstra" masrafları olabilir ama yine de
filmin bütünü ele alındığında "20 milyarın biraz "şişirilmiş"
bir rakam olduğu "açık" ve "net" bir şekilde belli oluyor.
Kullanılan negatif filmin
miktarı, yapılan "sesli" çekimlerin masrafı, yurt dışındaki
"laboratuar" hizmetleri de göz önüne alınsa yine de 20 milyara
ulaşmak biraz güç gibi görünüyor. Şimdi bazı çevreler Antalya'da ödül kazanan
bu film hakkında böyle yazıyoruz diye bize cephe alabilirler ama "görünen
köyün kılavuz istemediği" de bir gerçek.
Bu
noktada hemen bir kıyaslama yapmakta fayda var. Sinan Çetin geçen yıl tamamını
Almanya'da "sesli" olarak çektiği ve "yüzlerce" kutu
negatif film harcadığı Berlin in Berlin'i yaklaşık 5 milyar
liraya "mal" ederken, Ziya Öztan TRT adına iki yıldır uğraştığı Kemal'in
Askerleri/Kurtuluş adlı diziyi, şehir ve kasaba dekorları kurarak, teknik
işlemlerini yurt dışında yaparak 35 milyara "mal" ederken, Mavi
Sürgün'ün nasıl oluyor da 20 küsur milyarlık bir film olduğu "bağıra,
bağıra" söyleniyor? Bilemiyoruz.
Ama yapımcılar para
olmadığından Kültür Bakanlığı, Euroimages ve TRT gibi kurumlar işe ortak
edilerek maliyetin % 20'si garanti altına alınmış. Tabii söz konusu bu
kurumlara verilen rapora göre filmin maliyeti 20 küsur milyar. Bu paranın büyük
kısmının da döviz olduğunu düşünürseniz, buyurun % 20'sini siz hesap edin!..
Hepsi bu kadar da değil. Bir de filmin
anlatım "sorunu" var. Hikaye Halikarnas Balıkçısı'nın yayınlanan bir
yazısından dolayı Bodrum'a sürgün edilmesini konu ediniyor. Ana tema bu. Ama
Bodrum filmde pek yok. Daha doğrusu film bir tür "yol" filmi. Cevat
Şakir, Bodrum'a geliyor, film bitiyor. Filmin tamamı neredeyse TRT'nin
sağladığı "kara tren"de geçiyor. Eee dedik ya TRT filme ortak.
Bütün dünya Cevat Şakir'i
"Halikarnas Balıkçısı" olarak tanırken filmde bu lakabın nereden
geldiği, kim tarafından verildiği ve ne zaman verildiği hakkında hiçbir bilgi
yok. Ama en acısı Bodrum yok, Bodrum'daki Halikarnas Balıkçısı yok. Sadece
Cevat Şakir var. Bir de "kartpostal" güzelliğinde görüntüler. Oysa
hepsi birden olsaydı, daha iyi olmaz mıydı ? Şüphesiz, ama o zaman bu filmin
maliyeti gerçekten "20 küsur milyar''ı bulurdu!.. (Nejat Çelik “Antrakt
Sinema Dergisi” Haziran 1993 )
& Erden
Kıral'ın temaları ve anlatım özellikleri açısından artık sinemamızın sayılı
auteur'leri arasında olduğuna kuşku yok. Kıral, Halikarnas Balıkçısı'nın Mavi
Sürgün adlı öz yaşamsal romanında, kendi temalarını bulmuş sanki: Fiziksel bir
yer değiştirmeyle koşut bir iç yolculuk, yabancı ve aykırı bir çevrede kimlik
arayışı, ilkel davranışlar ardında belki de asıl "uygarlık" olan bir
yaşam biçimi ...
Osmanlı'nın son
yıllarında tam bir aristokrat olarak yetişen, yüzyılın en büyük dönüşümlerinden
biri önünde kendi kişisel öyküsünü ya şayan, annesine aşırı tutkusu ile
babasına inanılmaz nefreti arasında bölünmüş ve sonunda "baba katili"
olmaya dek gitmiş bir sorunlu kişilik Cevat Şakir... "Cumhuriyet
düşmanı" bulunan bir yazısından sonra yargılanıp sürgüne mahkum edilmiş ve
nazlı bir gül gibi yetiştiği İstanbul ortamından kopartılıp kendi halinde bir Ege
kıyı kasabasına gönderilmiş.. Orada doğasıyla, insanıyla, arkeolojisiyle,
tarihiyle gerçek Ege'yi keşfetmiş. Kendisini doğaya ve denize adamış sade insan
yaşamlarının özünü kavramış ... Ve bu daha basit, daha yalın, daha
"ilkel" olanı benimseyerek kendini aşmayı, kendini yüceltmeyi,
"süblimasyon"a ([1]) erişmeyi denemiş ...
Film,
Cevat Şakir'in bir zamanlar girdiği bir tarikattaki "çile"sinden bir
görüntüyle açılıyor. Ve benzer bir görüntüyle kapanıyor. Balıkçı, öykünün
sonunda artık "çile"nin sonuna gelmiş, kişiliğini değiştirmiş ve
dönüştürmüştür. Aradaki tüm olup bitenler ise, bunun öyküsüdür.
Erden Kıral, bu öyküyü bir
ölçüde serbest biçimde uyarlarken, en uygun sinemasal karşılıklarla
görselleştirmeyi başarıyor. İstiklal mahkemelerinin ortalığa saldığı korku,
yıllardır süren savaşlardan yorgun, bezgin bir halk, radikal değişimlerin
kaçınılmaz sancıları... Tüm bunlar, ekonomik, ama özlü sahnelerle ustaca
veriliyor. Odak noktasında, öğrenmeye açık meraklı kişiliğiyle genç Cevat Şakir
duruyor. Itır çiçeğinin özelliklerini öğrenirken, jandarmaların gerçek halk
çocuğu yüzlerini keşfederken veya trendeki kumpanyanın geçkin Levanten oyuncusunda,
annesine onca benzemesine karşın (belki de onca benzediği için) geçici bir
sevdanın lezzetini bulurken, onu da gerçek ve ilginç kişiliğiyle tanıyoruz.
Ancak ikinci yarıda işler biraz bozuluyor.
Çünkü bu bölümde, Türk toplumunun çağdaş nostaljilerinden birini oluşturan
Bodrum söz konusudur. Cevat Şakir, kendi kendisini Ege uygarlıklarının iz
sürücüsü ve bu uygarlıkların devam çizgisinin amansız avcısı Halikarnas Balıkçısı'na
dönüştürürken, sürgün yeri Halikarnas'ı da Türk aydınının Ege uygarlıklarını ve
Ege usulü yaşamı keşfedeceği "tatil kenti" Bodrum'a dönüştürecektir.
Ve Türk aydını, bu filmde, elbette ki bu serüvenin en azından temellerinin atılmasını
görmek isteyecektir.
İşte filmde bu dönüşüm yok...
Veya çok çabuk geçiştiriliyor. Balıkçı'nın Bodrum'la ve oranın insanıyla tüm
ilişkisi, neredeyse yalnızca Emine ve Hatice'yle ilişkilerine indirgeniyor:
Balıkçı, "veresiye Emine"yi, tüm düşkünlüğü içinde insan olarak kabul
ediyor, ona yardım etmeye çalışıyor. Hatice'yi, bu temiz, saf ve güzel köylü
kızını ise eş olarak seçiyor. Bu ilişkiler, incelikle, oya gibi verilmiş. Ama
seyircide Bodrum'un oluşumuna değin merakı tam olarak doyurmuyor. Yine de,
sonuç olarak Mavi Sürgün, Türk siinemasının son yıllardaki en başarılı
filmlerinden biri... Erden Kıral'ın görüntülere egemenliği, psikolojik bir
filmle bir "dönem filmi"ni, bir tür "destan" tarzını belli
bir bireşime ulaştırmadaki başarısı açık. Orhan Oğuz'un görüntüleri ve Timur
Selçuk'un, yer yer Vivaldi esintileri taşısa da, kendi başına bir müzik olayı
sayılması gereken ve filme müthiş katkıda bulunan çalışması, son derece usta
işi. Ve de, kuşkusuz, oyuncular. Tüm roller, küçüğünden büyüğüne çok iyi seçilmiş,
oynanmış ve yönetilmiş. Ama özellikle Can Togay'ın görkemli Cevat Şakir kompozisyonundan,
Almanya'da yaşayan Türk oyuncular Ozay Fecht ve Ayşe Romey'in oyunlarından söz
etmek gerekir.
Türk sinemasının günümüzde
hangi düzeye ulaştığını, artık "hangi kulvarda yarıştığını" merak
edenler, Mavi Sürgün'ü mutlaka görmeli. “tilla Dorsay, “Sinemamızda Çöküş ve
Rönesans Yılları” syf, 115”
&
Ustası Yılmaz Güney'in ve döneme damgasını vuran toplumcu gerçekçi sinemanın etkisinde
çektiği ilk filmlerinden bu yana, bağımsızlığını korumaya özen göstermiş,
yalnızca inandığı, kişisel bağlar kurduğu hikayeleri anlatmayı seçmiş bir
sinemacı Erden Kıral. "Kanal" (1978) ve "Bereketli Topraklar
Üzerinde" (1979) gibi, kırsal kesim insanlarının hikayelerine odaklanan
filmler çektiği kariyerinin ilk döneminden, daha felsefi, daha kavramsal ve
daha içe dönük bir sinemaya yöneldiği ikinci dönemine dek bütün filmlerinde en
gerçekçi, en basit, en sade ve en estetik anlatırma ulaşmaya çalıştığını açıkça
görüyoruz. 1993'de çektiği "Mavi Sürgün" ise, yönetmenin üslup
arayışlarına, iç hesaplaşmaların, felsefi tartışmaların ağırlık kazandığı
filmlerle devam ettiği ikinci dönemine ait. 1982'de çektiği "Hakkari'de
Bir Mevsim"den sonra yönetmen, 12 Eylül askeri darbesinin yarattığı malum
koşullar nedeniyle iki filmi yasaklanmıştı. Türkiye' den ayrılmak zorunda
kalmış ve bir tür sürgün hayatı yaşamıştı. Bu filminde de hepimizin çok iyi
tanıdığı ünlü bir sürgünün hikayesini anlatıyor: Resimli Hafta dergisinde
yayımlanan bir yazısı sebebiyle İstiklal Mahkemesi'nde yargılanarak Bodrum'a
sürgüne gönderilen Cevat Şakir Kabaağaçlı'nın hikayesi. Cevat Şakir'in kendi
yaşam öyküsünü kaleme aldığı "Mavi Sürgün" romanını temel alan film,
yazarın İstanbul'dan Bodrum'a uzanan yolculuğuna koşut ilerleyen trajik bir iç
yolculuğun hikayesi. Romanı okuyanlar ya da Cevat Şakir'in yaşamına bir şekilde
aşina olanlar için içine girmesi daha kolay bir film olduğunu söylemek lazım.
Cevat Bey, köklü bir aileden gelen, iyi
eğitim görmüş genç bir yazardır. Kurtuluş Savaşı'nın devam ettiği günlerde,
idam edilen asker kaçaklarından biriyle ilgili yazısı nedeniyle İstiklal
Mahkemesi'nde yargılanarak Bodrum' da kalebenliğe mahkum edilir ve sürgün
yerine varmak üzere yola çıkar. Sisler ardından çıkagelen anıların, düşlerin,
kabusların ve gerçeğin iç içe geçtiği bu uzun yolculuk sırasında Cevat Bey'in
kişiliğine ve geçmişine dair önemli ipuçları edinir ve hissettiği ağır suçluluk
duygusunun asıl sebebini öğreniriz. Genç adam, karısıyla ilişkisi olduğunu
öğrendiği babasını kendi elleriyle vurmuştur. Film boyunca ağzından tek söz
çıkmayan ancak donuk, otoriter bakışlarından bu büyük trajediyi yaratan sürecin
başlıca sorumlusu olduğunu hissettiğimiz baba, oğlunun tabancasından çıkan
kurşunla ölmüştür. Oğulsa, ömür boyu bu suçun ağırlığını taşıyarak yaşamaya
mahkum olmuş ve kendini yaşamdan sürgün etmiştir adeta. Yeniden hayata tutunabilmesi,
ruhunu bu sürgünden kurtarabilmesiyle mümkündür ancak Hiç yaşanmamış olmasını
dilediği geçmişini geride bırakmak ve hayatla yeni bir ilişki kurmak için bir
fırsat olarak değerlendirdiği Bodrum sürgünü, ceza olmaktan çıkar ve nihayet
ruhunu huzura kavuşturmanın yolunu bulmasını sağlayan bir ödüle dönüşür.
Erden Kıral, Cevat Şakir gibi
eğitimli, hümanist, ince ruhlu bir adamın böyle bir cinayet işlemiş olmasını ve
bu korkunç suçun böyle bir insanın ruhunda yarattığı çelişkiyi çok ilgi çekici
bulduğu için çekmiş filmi. Buna karşılık film, Cevat Şakir gibi bir adamın
nasıl olup da babasını öldürmüş olabileceğine dair çok tatmin edici bir
açıklama getirmiyor açıkçası. Ancak bu genç adamın yaşadığı suçluluk duygusunu
ve ruhunu yeniden ışığa ve özgürlüğe kavuşturabilmek için verdiği olağanüstü
mücadeleyi etkileyici bir dille anlatıyor. Cinayeti işleyen o olmasına rağmen
Cevat Şakir'i cellattan ziyade, onu bu noktaya getiren olayların ve kişilerin
şekillendirdiği bir kaderin kurbanı olarak sunan film bu tezinde gayet ikna
edici. (Senem Erdine İşmen) “SİYAD 40 Yılın Serüveni”
[1]
Bir maddenin
katı fazdan sıvı faza geçmeden doğrudan gaz fazına geçmesine süblimleşme
(süblimasyon) denir!
KURŞUN ADRES SORMAZ (1992)
Yönetmen: Bilge Olgaç Senaryo Bilge Olgaç, Osman Şahin “Osman Şahin’in “Ocağına Düşmek” isimli öyküsünden uyarlama” Görüntü Yönetmeni: Aytekin Çakmakçı, Yapım Gülşah Film/Selim Soydan Yapım Sorumlusu: Emrah Şimşit, Müzik: Selda ve Sezer Bağcan,
Oyuncular: Aytaç Arman,
Halil Ergün, Levent Ülgen, Şerif Sezer, Küçük Oyuncu: Serkan Bozkurt, Orhan
Aydın, Mustafa Suphi,
Konu: Kan davası yüzünden iki adam
öldüren Hano (Aytaç Arman), kanlıları tarafından takip edilmekte ve ölüm
tehlikesiyle karşı karşıya bulunmaktadır. Kaçarken, bozkırın ortasında
rastladığı bir eve sığınır. Evin sahibi Seyfo (Halil Ergün), Hano'yu
kanlılarının elinden kurtarır. Ama, kurtardığı adamın, kendi amcasının da
katili olduğunu anlayan Seyfo ile Hano arasında yeni bir kovalamaca başlar. Bu
ölümkalım kaçışı, Hano'nun, şansının yaver gitmesi sayesinde, Göreme'de bir
turist grubuna rastlayarak kurtulması ile sonlanır.
&
Türk Sineması'nda ilk kadın yönetmen olması açısından önem taşıyan Bilge
Olgaç'ın şimdilik son yapımı olan "Kurşun Adres Sormaz", kendisinden
beklenilenin aksine, kadının toplumsal sorunlarını sorgulayan bir film değil.
Film, kırsal kesimde hala hakimiyetini sürdüren toplumsal bir yarayı, yani kan
davasını konu almaktadır. Türk sinema tarihi boyunca aynı konuyu ele alan pek
çok örnek olmasına karşın, yönetmenin konuya farklı bir bakış açısı ile
yaklaşma isteğini ve çabasını gerçekleştiremediği ve klasik kalıpların dışına
çıkamadığı açıkça gözlenmektedir. Hakim olan "belgeselci" tavır, belki
de filmi izlenebilir kılan tek fakör. Az önce de belirttiğimiz gibi, film,
klasik anlatımların ve yaratım darboğazında boğulup gitmiş. Başlangıcından
itibaren kayıp bir film olan "Kurşun Adres Sormaz", adeta yerli bir
western görünümünde.
Film boyunca Seyfo, Hano ve diğer kanlısı,
ölüm motifini birlikte yaşamakta ve bu motif üzerinde amansız bir ortaklık
kurmaktadırlar. Hano ölümden kaçarken, Seyfo ve diğer kanlı, Hano üzerine
acımasız bir mücadeleye girişmektedirler. Köy insanının toplumsal değerleri
çerçevesinde küçücük bir bakış açısına sıkışıp kalmış dünyası, do yaşlı adam ve
kızı, bunların simgesi olarak kullanılmıştır
Hano'nun kanlısı ile yaşlı
adamın kızı arasında gelişen aşk, tipik bir "Ferhat ile Şirin masalı"
olmaktan öteye gidememiştir. Konunun ele alınış biçimindeki bu aksaklıklara
rağmen, filmin izlenebilir hale gelmesi için önemli unsurlardan birisi olan
oyunculuk da, ne yazık ki, abartılı ve inandırıcılığı son derece zayıf olan bir
boyutta kalmıştır. 29. Antalya Film Festivali'nde hiç ödül alamayan bu filme,
yeni platformlarda ödül vermemek, bir anlamda haksızlık sayılabilir. Film, çok
daha kısa bir sürede konuyu çok daha akıcı bir biçimde anlatabileceği yerde,
gereksiz yere bu kadar uzatılmasından ve saygıdeğer oyuncularının sergilediği
performans açısından, festivalin "en sıkıcı film" ve "en
gerçekdışı oyunculuk" ödüllerine layık gösterilebilirdi.
Yönetmen
Bilge Olgaç, özelikle Seyfo'nun Hano'yu öldürdükten sonraki olaylara yönelik
kurduğu hayalleri trajikomik boyutlarda ele almak istemiş, ama hayal sürecine
kattığı aşırı abartılı mizansen ve replikler nedeniyle, absürde kayan bir
anlatıma girmiştir. Filmin
sinematografik anlatımını zedeleyen bir diğer unsur da, müziğin, anlatılan
konunun daima önünde yer alması ve bu açıdan anlaşılırlığı güçleştirmiş
olmasıdır. İster istemez izleyici, müzikle birlikte konudan uzaklaşmakta, zaten
boğucu bir anlatıma sahip olan film, iyice çıkmaza girmektedir. Sinema adına
hiçbir yeni adımın atılmadığı, kişisel çıkmazların içine gömülüp kalmış bir
1992) film olan "Kurşun Adres Sormaz", yönetmeninin, var olan
formasyonu içinde büyük bir tükeniş yaşadığını gözler önüne sermektedir.
Dileğimiz, Bilge Olgaç'ın, bundan sonraki çalışmalarında, daha nesnel bir
tavırla, sırf film yapmış olmak için değil, ortaya gerçekten kayda değer bir
şeyler koymak için çaba sarf etmesidir. (Nıl Ozer Semra Gozel Antrakt Sinema Dergisi Aralık
1992)
KAPILARI AÇMAK (1992)
Yönetmen: Osman Sınav, Senaryo: Osman Sınav, Mustafa Kutlu, Görüntü Yönetmeni: Ender Turgut, Yapım: Sinegraf Ltd/Sedat Kalsın, Osman Kara
Sanat Yönetmeni: Türkan
Kafadar, Müzik: Özhan Eren, Kurgu: Mevlut Koçak,
Oyuncular: Mehmet
Aslantuğ, İlknur Bozkurt, Macit Flordun, Orhan Hızlı, Ertaç Ünsal, Orsel Sonat,
M. Metin Günay, Uğur Kıvılcım, İnci Boztepe, Ömer Korkmaz
Konu: Kötü yola düşen bir genç kadının
yeniden yaşama bağlanmasını anlatıyor.. Telekız bu işi bırakıp köyüne döner.
Köyde ilk gözağrısı imamın oğluna sığınır. Kız gerçek yaşamı ve sevgiyi onda
bulur.
Ödül:
29.
Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde (1992)
►Kapıları
açmak “ en iyi üçüncü film”
►
Mehmet Aslantuğ “en iyi erkek
oyuncu”
& Yönetmenliğini
Osman Sınav'ın yapmış olduğu “(İlk uzun metrajlı filmi) ” film, büyük ümitlerle
başlayıp, sonuçta hayal kırıklığına uğradığı bir aşk ilişkisinin ardından
yapayalnız kaldığı şehirde, yaşamını sürdürebilmek için fahişelik yapan, fakat
yaşadığı bu hayattan kurtulabilmek için köyüne sığınma çabası içinde olan bir
köylü kızın öyküsünü anlatıyor. Köy ortamında, Türk geleneklerine baskıcı ve
otoriter bir ailenin kızı olarak yetişmiş olan Zehra (İlknur Bozkurt),
kendisini uzaktan seven, mahcup bir genç olan Cihan'ın (Mehmet Aslantuğ)
sevgisini karşılıksız bırakıp, hovarda ve çapkın Kemal'i seçer ve onunla
İstanbul'a kaçar. Fakat olaylar beklendiği gibi gelişmeyince, İstanbul'un
kozmopolitliği içinde, yaşam gerçeğine yenik düşüp, fahişelik yapmaya başlar.
Tüm bu gelişim süreci, bir anlamda izleyicinin yaşam formasyonuna bırakılmış,
Türk Sineması'nda defalarca anlatılan bir öykünün kıskacından kurtulabilmek
için, bu kesit, filmin jeneriğinde sunulmuştur. Jenerik, bu anlamda filmin
bütünselliğini sağlamakta ve güçlü bir sinematografik anlatıma sahip
bulunmaktadır. Böylesine iyi bir başlangıç, izleyiciyi, ilk aşamada filme son
derece yakınlaştırmaktadır. Ne yazık ki, jenerikte yakalanan bu güçlü anlatım,
filmdeki olay örgüsünün gelişmesiyle birlikte, önemini yitirmektedir. çarpıcı
bir başlangıç yapılmasına karşın, bu başarı filmin devamında yakalanamamıştır.
Zehra'nın, kötü geçmişini unutup, tekrar eski ve temiz yaşantısına dönme arzusu
karşısında, köy halkının kendisine gösterdiği tepkinin çürümüşlüğü, kahramanı
ister istemez bir ikileme sürüklemekte ve yaşam gerçeğine karşı, amansız ama
aynı zamanda umut ve sevgi dolu, yıkılmaz bir mücadeleyi başlatmaktadır. Bu
mücadele içinde, seyircinin rahatlıkla özdeşleşebileceği, sıradan, içe dönük,
sıkılgan bir erkek olan Cihan ile, sevdiği genç tarafından terk edilen,
fahişelik yapmak zorunda kalan Zehra tiplemeleri, Türk toplumunun baskıcı
karakterine karşı direnen, gerçekçi, sevecen, olması gereken Türk insanını
simgelemektedir.
Köy ve kent ikileminin yan motif olarak kullanıldığı film, bu
motifle birlikte kırsal yaşantıya gerçekçi bakış açıları taşımakta, bu bakış
açısı, dinin yaptırım gücü, kırsal kesim üzerinde hala sürmekte olan Doğu toplumu
etkileri ve bir tabu olmaktan kurtulamayan cinselliğe köy insanının
yaklaşımıyla yoğrulmuştur. Tüm bu motifler süresince, gizli kalan kent yaşamına
karşın yansıtılmak istenen köy yaşantısına dair iyi niyetli yaklaşımlar, filmin
izlenebilirliğini artırmaktadır. Ama, geriye dönüşler anlamsız bir
yoğunluktadır.
Temel karakterler olan Zehra, Cihan ve
İmam kişilikleri, filmin olay örgüsünü oyunculuk açısından desteklemektedir.
Özellikle Cihan rolündeki Mehmet Aslantuğ'un ödüle layık bir doğallık
sergilediği ve köy atmosferinde, tam anlamıyla oturmuş bir oyunculuk ortaya
koyduğu, somut bir gerçektir. İmam karakterindeki Macit Flordun da, seçilen
anlatımı güçlendirici bir performans kaydetmektedir. Ama, mankenlikten gelme
İlknur Bozkurt'un sergilediği yapay ve düzeysiz oyunculuk, oyunculuk bağlamında
kurulmaya çalışılan dengeyi sarsmış ve bu karakter, yüzeysel, derinliği olmayan
bir tip olarak son derece havada kalmıştır.
Filmin yönetmeni Osman Sınav,
köy hayatına toplumsal gerçekçi bir yaklaşımı varmış gibi görünmesine rağmen,
istemeyerek de olsa din olgusunu ön plana çıkararak, içinde bulunduğu ikilemi
perdeye aktarmaktan kendini kurtaramamış, bu anlamda da, filmin sinematografik
anlatımını zedelemiştir. Kendisiyle yapılan bir söyleşide, TRT kökenli olmasına
rağmen, TRT'de iken bile sinema yaptığını dile getirmiş, ama ne yazık ki, ilk
sinema çalışması olan bu filmi, televizyon mantığından, ayrıntı ve yakın plan
çekimlerden kurtaramamıştır: İzleyici, sık sık, sanki bir televizyon dizisi
izliyormuş duygusuna kapılmaktadır.
Estetik
açıdan, köy ortamının doğallığı ve nesnelliği çerçevesinde taşıdığı olumlu
özelliklerle birlikte, jenerik bittiği anda sona eren bir film yapan Osman
Sınav, geniş kitlelere ulaşma fırsatını yakalayamayıp, ne yazık ki Türk
sinemacılarının sık sık düştüğü yaratıcılık darboğazına sürüklenmiştir. Film,
29. Antalya Festivali'nde Mehmet Aslantuğ'un aldığı en iyi erkek oyuncu ödülü
dışında (en iyi üçüncü film seçilmesine rağmen), kayda değer nitelikler
taşımamakta ve sadece güzel köy görüntüleriyle izleyiciyi etkilemektedir... (Gaye
Çelıkbaş Antrakt Sin. Derg. Aralık 1992)
