Yönetmen: Yücel
Uçanoğlu
Senaryo: İlhan Engin
Kamera: Dinçer Önal
Yapım: Gaye Film /Erdoğan
Tilav
Oyuncular:
Aytekin Akaya, Fatma Belgen, Seyyal
Taner, Atıf Kaptan, Kazım Kartal, Yavuz Selekman, Gülten Ceylan, Ahmet Sert.
► Büyük
Moğol İmparatoru Cengiz Han, 1162 yılında Moğolistan'da doğdu. Çocukluk adı
olan Timuçin, Çince ''Mükemmel Savaşçı'' anlamına gelen ''Çengsze''
kelimesinden gelmektedir.
Rivayete
göre Timuçin, bir eli yumruk şeklinde doğdu ve avucu açıldığında içinin kan
pıhtısıyla dolu olduğu görüldü. Babası Yesügey Bahadır bunu öğrenince oğlunun
büyük bir savaşçı olacağını ve yeryüzünde çok kan dökülmesine yol açacağını
söyledi. Babası Yesügüy Bahadır, 12. ve 13. yüzyılda Moğolistan'da büyük ün ve
güç kazanmış Kıyat Tatar boyunun önderiydi. Annesi aynı boydan gelen Ulun
Hatun, Timuçin'i ve diğer çocuklarını eski Türk geleneklerine göre yetiştirmeye
çalışan fedakar bir kadındı. Yesügüy Bahadır, büyük bir savaşçı olacağını
söylediği oğlu Timuçin henüz on yaşındayken öldü. Yönetimi altındaki halkın
birliği dağıldı ve Ulun Hatun ve çocukları kimsesiz, yardıma muhtaç hale
geldiler.
Bu zorlu
yaşam koşullarında büyüyen Timuçin, uzun boylu güçlü kuvvetli atılgan bir genç
adam olmuştu. Bütün gün at üstünde kalabiliyor, okunu ustalıkla
kullanabiliyordu. Timuçin ve kardeşleri babalarının ulusunu kendi çevrelerinde
toplamaya ve bütün haklı bir araya getirmeye karar verdiler.
Bu çağda birçok derebeyliğe
bölünmüş olan Moğolistan'da iki güçlü han vardı; Kereyit Hanı, Tuğrul ve Nayman
Hanı, Buyruk. Merkitler denen üçüncü bir han vardı ki, bu soy Yesügüy Bahadır
soyunun en eski düşmanıydı.
Yesügüy'ün oğullarının
güçlenmesi karşısında telaşa kapılan Merkitler, bir gece Timuçin ve
kardeşlerinin karargahına bir baskın düzenlediler. Timuçin'in annesini ve
karısını kaçırdılar. Ayrıca bütün malı mülkü yağmalanan Timuçin canını zor
kurtararak Haldun Dağı'na sığındı. Merkitlere karşı koyabilmek ve ailesini
kurtarabilmek için babası Yesügüy Bahadır'ın dostu Kereyit Hanı Tuğrul'dan
yardım istedi. Tuğrul Han, Timuçin'in emrine büyük bir ordu gönderdi. Timuçin
böylece ailesini Merkitlerin elinden kurtarabildi.
Timuçin'in giderek
güçlenmesiyle diğer boylarda ayaklanmalar da başladı. Savaş sırasında dostu
Tuğrul Han da ölünce Kereyit boyu Timuçin'in tebasına katıldı. Birçok beyliği
kendi himayesi altında toplayan Timuçin'in, Moğolistan'ın tek hükümdarı
olabilmesi için en güçlü düşmanı Nayman Hanlığını da ele geçirmesi gerekiyordu.
1204'te başlayan zorlu savaş bir yıl sürdü. Timuçin bu savaşı da kazanmış,
artık gücünü kabul ettirmişti. 1206 yılında Onon nehri kıyısında toplanan büyük
kurultayca ''Cengiz'' ünvanı ile hakan ilan edildi. Bu törende geleneklere göre
dokuz sancak dikildi.
Cengiz Han, elli yaşına
kadar Moğolistan'ın çeşitli boylarıyla savaştı, ara sıra yenilgiye de uğrasa
başarısızlıktan hiç bir zaman yılmadı. Ama Cengiz Han'ın asıl büyük başarıları
bu yıllardan sonra başladı.
Cengiz Han
önce Çin devleti ile savaştı. 1211 yılında Pekin'i kuşattı, uzun süren kanlı
çarpışmalardan sonra Çin hükümdarıyla bir antlaşma imzalandı ve bir Çin
prensesiyle evlendi. Bu ikinci evliliğiydi. Ancak savaş birkaç ay sonra yine
başladı ve 1215'e, Pekin'in alınmasına kadar sürdü. Bu tarihte Çin hükümdarı
Cengiz Han'ın kesin egemenliğini kabul etti ve haraç vermeye razı oldu.
Batıdaki en güçlü İslam
devleti Harzemşahlardı. Hükümdarları Sultan Mahmut, kısa süre önce Karahıtay
devletini yenilgiye uğratmıştı ve Çin'e saldırıya hazırlanmaktaydı. Cengiz'in
başarısından sonra telaşa kapıldı ve ona Seyyid Bahaiddin Razi başkanlığında
bir elçiler kurulu gönderdi. Cengiz Han da Harzemşahlarla dostluğun ve
ticaretin yararlı olacağını düşündüğünden, bu harekete karşılık olarak, Harzeme
Mahmut Yalavaç başkanlığında bir kurul gönderdi. Böylece Moğollarla
Harzemşahlar arasında dostluk başlamış ve bir ticaret antlaşması yapılmış
oluyordu.
Bu antlaşma üzerine, 1218'de
450 kişilik Moğol ticaret kervanı, o çağın en pahalı mallarını islam ülkelerine
götürmek üzere yola çıktı. Ne var ki, Harzem ülkesindeki Otrar şehrinde, Otrar
valisi Kayır Han Inaçık bu kervanı durdurttu; mallarını yağmalattı, bütün
adamlarını öldürttü. Kurtulabilen tek kişi, durumu Cengiz Han'a bildirdi. Bunun
üzerine Cengiz, Sultan Mahmut'tan Kayır Han'ın kendisine teslimini istedi. Ama,
Cengiz'in bu isteğini belirtmek için gelen elçileri de öldürüldü. Tarihe
''Otrar Faciası'' adıyla geçen bu olay, islam ülkelerine Moğol akınlarının
başlamasının sebebi oldu.
Cengiz Han
Harzem Devletinden öc almaya karar vererek büyük bir sefer düzenledi. Yolu
üzerindeki Karahıtay ve Nayman beyliklerini ele geçirdi. Kervanının
yağmalandığı ve adamlarının öldürüldüğü Otrar şehrine geldiğinde 70 bin askerle
karşı koyan Otrar valisi Kayır Han'la bir süre çarpıştıktan sonra, oğulları
Çağatay ile Ogedey'i orada bırakıp yoluna devam etti. Yolu üzerindeki
kendiliğinden teslim olan Zernuk kalesinin bulunduğu şehre ''Kutlu Şehir''
adını verdi. Maverahünnehir denilen islam bölgesi de Cengiz Han'ın ordularınca
kıskaca alındı. Ardında Semerkant'ı geçen Cengiz Han, Buhara'yı kuşattı. Üç gün
üç gece süren saldırılar sonunda Buhara'yı savunan 50 bin kişilik ordu, kana
bulanan şehri Cengiz Han'a teslim etti.
Semerkant'ı kuşattığında da
yine halkı kılıçtan geçirdi. Horasan'ı da ele geçiren Cengiz Han oğullarına
Harzem'in merkezi Ülgenç şehrini kuşatma emrini verdi. Altı ay süren kuşatma
sonunda Ülgenç de yerle bir edildi. İntikamı Cengiz Han'ın tarih sayfalarına
kanlı hükümdar olarak geçmesine neden olmuştu.
Bütün bu savaşlar, doğudaki
islam devletlerinin hemen hepsinin Moğol egemenliğine geçmesini sağladı. Cengiz
Han, 1225'de Moğolistan'a döndü. Dönüşte imparatorluğunu dört oğlu arasında
paylaştırdı. 1227'de, Tangut seferinde hastalanarak öldü. Cenaze töreni eski
Türk hakanlarınınki gibi yapıldığından mezarının nerede olduğu bilinmemektedir.
Bu büyük savaşçı yalnız
askeri başarılarla yetinmemiş, Moğol İmparatorluğu'nun hukuk ve askeri işlerini
düzenleyen bir kanun da yapmıştı. Cengiz Yasası diye bilinen bu yasa eski
Türklerden Moğollara kadar gelen sözlü geleneğin otuz üç defterde
toplanmasıydı.
Cengiz Han'ın askeri
becerisi ve uyguladığı stratejileri tarihe büyük bir kumandan olarak geçme sini
sağladı. (www.biyografi.info/kisi/cengiz-han)
